Ontgrondingen zijn winst voor het landschap

Rudolf Bak is afgestudeerd sociaal-geograaf en planoloog en in het dagelijks leven marktonderzoeker. Zijn belangstelling voor ontgrondingen dateert uit zijn studietijd. Tijdens een college over Nederlandse delfstoffen in het eerste studiejaar werd zijn interesse gewekt. Daarna schreef hij een scriptie over het ontgrondingenvraagstuk in Nederland. Zijn interesse in dit fenomeen is altijd blijven bestaan. Gedurende 3,5 jaar heeft hij heel Nederland doorkruist om ontgrondingen in beeld te brengen. Het boek bestaat uit een verzameling van zijn eigen foto’s, aangevuld met werk van andere fotografen waar het boek erom vroeg. Een gesprek met Rudolf Bak.

Was die geringe aandacht de reden voor het maken van dit boek?

“In de eerste plaats wel, ja. Er is heel weinig bekend over het ontgrondingenlandschap en er is weinig aandacht voor. Door middel van dit fotoboek probeer ik meer begrip voor het ontgrondingenlandschap in Nederland te creëren. Ik vind het leuk om aan mensen te laten zien wat er onder onze voeten zit. Ik vind het namelijk best opmerkelijk dat er zo weinig aandacht voor is. Onze samenleving is letterlijk gegrondvest op de winning van oppervlaktedelfstoffen. We kunnen in Nederland niet zonder zand, grind, klei en kalksteen. Ondanks de circulaire economie en het voornemen om in de komende jaren een groot deel van de grondstoffen circulair te winnen, blijft er altijd een grote behoefte aan grondstoffen bestaan die we primair zullen moeten winnen.

In de tweede plaats wilde ik laten zien dat ontgrondingen en de zorg voor de natuur en het landschap goed samen kunnen gaan. Hier is in het verleden best veel om te doen geweest. Maar veel natuurgebieden hebben hun ontstaan juist te danken aan de winning van oppervlaktedelfstoffen. Deze ontgrondingen zijn veelal een aanwinst voor het landschap. Ook wilde ik het contrast tussen de grootsheid van het landschap en de ingezette technische middelen laten zien. Het is een samenspel van natuur en techniek.”

Waarom is hier in het verleden veel om te doen geweest?

“Omdat het oorspronkelijke landschap veelal moest wijken voor het ontgronden. Neem bijvoorbeeld de ENCI-groeve, dichtbij Maastricht. Hier is in het verleden veel kalksteen gewonnen. Toen werd gezegd dat de afgraving ten koste zou gaan van het landschap. Nu wordt de groeve een prachtig natuurgebied. Wat we vergeten, is dat het grootste deel van het Nederlandse landschap is ontstaan door menselijk handelen: spitten en delven. Zelf vind ik dat we er met zijn allen niet te moeilijk over moeten doen. Delfstoffenwinning, wanneer het met beleid gebeurt en geregeld is in vergunningen, kan juist nieuwe natuur creëren. Door het maken van groeves en plassen ontstaan nieuwe biotopen waardoor de milieudiversiteit veelal toeneemt, dus meer verscheidenheid aan planten en dieren.”

Hoe raakt dit aan het werk van Rijkswaterstaat?

“Rivieruiterwaarden vormen vanuit zowel technisch als economisch oogpunt gezien het ideale wingebied voor beton- en metselzand, en grind. Die ontgrondingen raken dus rechtstreeks aan het belang van Rijkswaterstaat: het beheer van de rivieren. Veel van de zand- en grindwinningprojecten dragen door rivierverruiming ook bij aan hoogwaterbescherming. Langs de Maas bijvoorbeeld worden nu veel projecten gerealiseerd die ervoor moeten zorgen dat bij hoog water dorpen en steden niet onder water komen te staan.”

Door Floor Wieling