De kracht van kleine wezentjes

Wie zich wil verdiepen in de wereld van bacteriën, hoeft niet op zoek naar wetenschappelijke publicaties. Er zijn tal van toegankelijke bronnen die op een verrassende en verhalende manier laten zien wat bacteriën zijn, doen en betekenen. Een overzicht van lees-, luister- en kijkwaardige boeken, podcasts en documentaires.

De microbemens

‘De microbemens’ van Remco Kort verscheen in 2017. Geen nieuw boek dus, maar toch schuift de redactieraad dit boek naar voren als een standaardwerk over bacteriën. Niet zo vreemd, want Remco Kort (lees ook het eerste artikel in dit trenddossier) is de bekendste microbioloog van ons land en bacteriekenner bij uitstek. Baanbrekend is dit boek nog steeds, omdat Kort bacteriën niet beschrijft als veroorzakers van ziekte en bederf die koste wat kost bestreden moeten worden met antibiotica en ontsmettingsmiddel. De meeste bacteriën zijn onschuldig en zelfs nuttig. Dus doe maar open die ramen van ziekenhuizen, en laat de vreemde bacteriën maar naar binnen waaien.

Remco Kort houdt van microben. Hij wil dat wij dat ook gaan doen, omdat in ons lichaam meer dna van microben dan van onszelf aanwezig is. Vanaf het moment dat ze bezit nemen van ons lichaam bij onze geboorte tot de ontbinding na onze dood, we kunnen niet leven en sterven zonder micro-organismen. In alle bescheidenheid zijn ze de hoeders van onze lichamen en van onze planeet. Bacteriën zijn eens voorwaardelijk geweest voor het ontstaan van mensen. En sindsdien leven bacteriën en mensen op symbiotische wijze samen. Actueel is de vraag of en hoe het darmmicrobioom en de micro-organismen om ons heen onze fysieke en mentale gezondheid en ons gedrag beïnvloeden. Daarmee loopt Kort vooruit op de microbiologische vraagstukken van nu.

Remco Kort

De microbemens - Het belang van het onzichtbare leven (2017)

Onder het maaiveld 800px

Onder het maaiveld

‘We staan op het punt om een grote draai te maken in onze omgang met de wereld onder onze voeten.’ Zo begint de documentaire ‘Onder het maaiveld’. ‘Het is de hoogste tijd om deze ongekende ondergrondse wereld in beeld te brengen. Er zitten meer levende organismen in een theelepel grond dan er mensen op aarde zijn. Maar het verlies aan biodiversiteit in de bodem is alarmerend.’ Regisseur Mark Verkerk maakte al eerder naam met de documentaires ‘De nieuwe wildernis’ en ‘De wilde stad’. Voor deze documentaire dook hij onder de grond om daar het wilde leven in beeld te brengen. En bovengronds trof hij tuiniers en ecologen die de bodem op regeneratieve wijze méér willen geven dan ze haar afnemen.

De beelden ondergronds tonen het gekrioel van ragfijne schimmeldraden, microscopisch kleine diertjes en bacteriën die noodzakelijk zijn voor al het leven op aarde. Het is een fascinerend schouwspel waarbij het ongeziene zichtbaar wordt. De camera beweegt van de bovenwereld naar de onderwereld, van macro naar micro: een ondergrondse gemeenschap van wortels, larven, wormen, schimmels, bacteriën, amoeben en geleedpotigen.

Verkerk laat zien dat het gewone buitengewoon kan zijn. De basis van ons bestaan bevindt zich ongezien onder onze voeten. Maar de documentaire wil ook een boodschap overdragen over hoe we kunnen leren om verstandiger om te gaan met onze bodem. Daarmee levert ‘Onder het maaiveld’ waardevolle kennis over de rol van bodemdiversiteit, de mogelijkheid voor een natuurinclusieve landbouw en het beter opvangen van de effecten van klimaatverandering.