EU Taxonomie Wat zijn de nieuwe regels voor vergroening?

De EU Taxonomie (2022) beslaat de volle breedte van de economie: van landbouw tot bosbouw en van woningen tot industrie. Via de CSRD moeten grote ondernemingen vanaf 2025 rapporteren in lijn met de EU Taxonomie. Dit betekent dat er vragen zullen komen van financiers. Ook zullen partijen zelf eisen gaan stellen aan ketenpartners. Het gevolg: iedereen – nu of in de nabije toekomst – moet aan de bak.

EU Taxonomie en de EU Green Deal

De EU Taxonomie komt voort uit de in 2020 vastgestelde Europese Green Deal. Deze omvat een omvangrijk pakket aan beleidsinitiatieven, waarmee Europa in 2050 het eerste klimaatneutrale continent moet worden. De groene spelregels van de EU Taxonomie richten zich op transparantie. Investeerders en bedrijven zijn niet verplicht om duurzaam te opereren, maar ze moeten wel rapporteren over het duurzame gehalte van hun activiteiten. Deze rapportages gaan greenwashing tegen; ze voorkomen dat bedrijven zich groener voordoen dan ze werkelijk zijn. Dit stimuleert een groene economie.

Het grotere pakket

De EU Taxonomie valt onder het Sustainable Finance Action Plan (SFAP) en indirect onder de EU Green Deal. In het SFAP is de financiële sector dé sleutelspeler voor de overgang naar een klimaatneutrale maatschappij. Het grotere pakket aan wet- en regelgeving is terug te voeren op het Klimaatakkoord van Parijs en de Sustainability Development Goals (SDG’s), die allebei in 2015 zijn vastgesteld. Een paraplu aan EU-beleid stuurt de EU-lidstaten aan tot concretisering van hun klimaatbeleid. De wet- en regelgeving wordt, indien nodig, jaarlijks verder aangescherpt.

Door Thomas Heye

Wat betekenen de afkortingen?

ESG? Environmental, Social en Governance

Environmental, Social en Governance (ESG)-rapportages worden verplicht voor steeds meer bedrijven in Europa. De rapportages vormen een kader voor het beoordelen van bedrijven op milieu-, sociaal en bestuurlijk niveau. Van bedrijven wordt bijvoorbeeld gevraagd om hun directe en indirecte CO₂-uitstoot te rapporteren. Daarnaast is een sociale en duurzame omgang met ketenpartners, klanten en interne medewerkers relevant. Bij governance gaat het onder andere om het voorkomen van corruptie en het borgen van eerlijke competitie.

SFAP? Sustainable Finance Action Plan

Het Sustainable Finance Action Plan (SFAP) valt onder de EU Green Deal en is gericht op het jaar 2050. Uitgangspunt is dat de financiële sector een essentiële speler is in de overgang naar een klimaatneutrale maatschappij. De EU Taxonomie is een hoeksteen van het duurzame financieringskader van de EU en een belangrijk instrument voor markttransparantie.

SFDR? Sustainable Finance Disclosure Regulation

De EU verplicht financiële partijen in de Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR) informatie over de duurzaamheid van hun beleggingen openbaar te maken. Dit moedigt investeerders en financiers (zoals banken, verzekeraars en pensioenfondsen) aan om meer te investeren in groenere fondsen. Naast financiële aspecten moeten ook niet-financiële aspecten transparant worden gemaakt.

CSRD? Corporate Sustainability Reporting Directive

De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) verplicht grote bedrijven en beursgenoteerde kleine en middelgrote ondernemingen te rapporteren over de invloed van hun activiteiten op mens en milieu, op organisatieniveau. De bedrijven rapporteren over het vorige financiële boekjaar en hanteren hierbij de CSRD-regels. Een accountant beoordeelt deze jaarlijkse rapportage.

CSDDD? Corporate Sustainability Due Diligence Directive

De Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) wijst grote bedrijven op hun verantwoordelijkheid op het gebied van vervuiling en schending van mensenrechten in de waardeketens waar zij deel van uitmaken. De CSDDD is een uitbreiding van de CSRD en stuurt op transparantie in de waardeketens – van producent tot consument.

Fit for 55?

‘Fit for 55’ is een pakket met voorstellen om de netto-uitstoot van broeikasgassen in Europa tegen 2030 met ten minste 55 procent te verminderen ten opzichte van het niveau van 1990. De emissiereducties moeten Europa tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent ter wereld maken.

CEAP? Circular Economy Action Plan

De overgang van de EU naar een circulaire economie moet de druk op natuurlijke hulpbronnen verminderen en duurzame groei creëren. Het Circular Economy Action Plan (CEAP) – ook wel het actieplan voor de circulaire economie genoemd – kondigt initiatieven aan voor de hele levenscyclus van producten. Het plan bevordert de circulaire economie, stimuleert duurzame consumptie en voorkomt afval.

Wie krijgen ermee te maken?

De EU Taxonomie en de bijbehorende rapportageverplichtingen raken verschillende organisaties. Via de CSRD moeten grote ondernemingen vanaf 2025 rapporteren in lijn met de EU Taxonomie. In de toekomst gaat dit ook gelden voor beursgenoteerde mkb-ondernemingen en niet-Europese ondernemingen. In Nederland gaat het om zo’n honderd grote bedrijven. De SFDR verplicht marktpartijen die financiële producten in de EU aanbieden, waaronder banken, verzekeraars en vastgoedbeleggers, om inzicht te bieden.

Op het eerste gezicht lijkt de EU Taxonomie alleen grote organisaties te raken. Toch kunnen kleinere organisaties niet achteroverleunen. De grote organisaties die onder de EU Taxonomie vallen, hebben namelijk informatie nodig van hun onderaannemers en leveranciers. Uiteindelijk moet de bijdrage van iedere partij in de keten duidelijk zijn: van de grondstoffenleverancier tot de partij die met het eindproduct aan de slag gaat.

Wat is de invloed hiervan op de bouw en infrastructuur?

  Bouw

De EU Taxonomie stelt eisen aan de bouw op het gebied van nieuwbouw, renovatie, bestaande bouw en onderhoudswerkzaamheden. De focus ligt op klimaatmitigatie, klimaatadaptatie en circulariteit. Op dit moment zijn alle eisen definitief, maar in de toekomst kan de Europese Commissie met updates komen. Dit is ook nodig, want sommige eisen zijn (nog) op meerdere manieren te interpreteren. Dat maakt het lastig om goede vergelijkingen te maken en oordelen te vellen. Dutch Green Building Council (DGBC) heeft de 'Handreiking EU Taxonomie’ gemaakt met eenduidige criteria voor de bouw- en vastgoedsector. Samen met partners werkt DGBC daarnaast samen aan verdere duiding van de criteria om de verduurzaming van de sector te versnellen.

Er is nog veel onduidelijk over de duurzaamheid van bouwmaterialen. Hoe belastend zijn ze voor het milieu? Wat is de CO₂-emissie? De Europese Unie speelt hierop in met het Circular Economy Action Plan (CEAP). Een belangrijk onderdeel van dit plan is het materialenpaspoort. Bouwproducten (zoals kozijnen, bakstenen of beton) krijgen een paspoort waarin allerlei gegevens staan over het product, zoals de herkomst en de gebruikte materialen. Uit zo’n paspoort blijkt in welke mate het product milieubelastend is. Ook kan worden nagegaan of hergebruik mogelijk is. Het is immers de bedoeling dat zo min mogelijk producten als afval eindigen.

  Infrastructuur

Niet alleen de bouwsector, ook de grond-, weg- en waterbouw (GWW) zal op de EU Taxonomie moeten inspelen. Rijkswaterstaat heeft de gevolgen in kaart laten brengen. Het rapport 'Verkenning EU Taxonomie relevantie voor de GWW’ (2024) is een aanvulling op de ‘Handreiking EU Taxonomie' van DGBC. De focus van de GWW-verkenning ligt op de circulaire eisen van de EU Taxonomie.

De EU Taxonomie stelt bijvoorbeeld eisen aan het gebruik van beton. Bij de kunstwerken die Rijkswaterstaat aanlegt, wordt 89 procent van de CO₂-uitstoot veroorzaakt door de productie van het beton. Om de uitstoot omlaag te krijgen, moeten leveranciers bij het maken van nieuw beton steeds meer oud (secundair) beton gebruiken. Van het toegepaste materiaal moet 30 procent een secundaire oorsprong hebben. De EU Taxonomie eist ook dat er bij het onderhoud van asfaltwegen minimaal 50 procent secundaire materialen worden gebruikt. Ook hier valt nog het nodige te winnen, aangezien in Nederland nieuw asfalt voor gemiddeld 40 procent uit secundaire toeslag bestaat.

Er is dus werk aan de winkel bij de bouw van kunstwerken en asfaltwegen. Maar er zijn ook uitdagingen op organisatorisch en administratief gebied. Om aan te tonen dat een project of activiteit in lijn is met de EU Taxonomie is veel informatie en bewijsmateriaal nodig. Bedrijven en overheden zetten hiervoor systemen op. Zo werkt Rijkswaterstaat aan betere en toegankelijkere informatie over wat de organisatie nu precies in beheer heeft, hoe oud het is en wat de onderhoudsstaat is. Denk aan bruggen en geleiderails langs snelwegen.

Wat zijn de gevolgen voor opdrachtgevers en opdrachtnemers?

  Banken, verzekeraars en investeerders

Banken en verzekeraars zijn cruciale spelers in het proces van verduurzaming. Hoe gaan zij om met het spaargeld van hun klanten en hoe beleggen verzekeraars en pensioenfondsen de afgedragen premies? Gaat het geld naar groene bedrijven of bedrijven die milieuschade veroorzaken? De EU Taxonomie moet inzicht bieden. Banken, verzekeraars en pensioenfondsen moeten openbaar rapporteren. De Europese Taxonomie definieert met behulp van key performance indicators (KPI’s) welke activiteiten duurzaam zijn en welke niet.

PricewaterhouseCoopers (PwC), een internationaal assurance- en advieskantoor, onderzocht medio 2024 de effectiviteit van de EU Taxonomie. Uit de studie onder banken en verzekeraars blijkt dat het een heel gepuzzel is om de indicatoren op een goede manier te interpreteren en de juiste gegevens aan te leveren. Op dit moment laten de indicatoren nog niet goed zien hoe groen geldverstrekkers zijn. Toch zijn er lichtpuntjes. De Europese Commissie werkt aan het verbeteren van de bruikbaarheid van de EU Taxonomie en PwC constateert dat de aangeleverde cijfers steeds betrouwbaarder en meer gestandaardiseerd zijn. Ook ziet de Europese Commissie dat bedrijven de EU Taxonomie steeds vaker gebruiken om hun investeringen te sturen in lijn met de Green Deal.

  Leveranciers en producenten

De betonsector

Beton wordt zowel in de woningbouw als infrastructuur veel gebruikt. Een groot nadeel van de productie van cement, een belangrijk onderdeel van beton, is dat het gepaard gaat met een enorme voetafdruk. Als de cementindustrie een land zou zijn, zou het de derde of vierde grootste uitstoter van CO₂ ter wereld zijn, met ongeveer 8 procent van de totale CO₂-uitstoot. Gelukkig zijn er allerlei initiatieven om deze situatie te veranderen. In Nederland is dit vastgelegd in het Betonakkoord van 2018. Zo wordt er gewerkt aan cementloos beton en ligt er steeds meer nadruk op hergebruik. En net als bij andere bouwmaterialen ontstaat er meer kennis en transparantie over de precieze samenstelling van het product.

  Bouwbedrijven

Bouwbedrijf Heijmans

Aannemer Heijmans wil koploper zijn op het gebied van duurzaamheid. Als een van de grootste bouwbedrijven van Nederland wil (en moet) het bedrijf in lijn met de EU Taxonomie werken. Dit betekent dat Heijmans veel gegevens moet aanleveren. En dat betekent weer dat het bedrijf, dat niet alleen wegen aanlegt, maar ook huizen bouwt en op veel verschillende locaties werkt, de administratie goed op orde moet hebben. Hoe het beste invulling kan worden gegeven aan de EU Taxonomie is nog een zoekproces. Dit geldt niet alleen voor Heijmans, maar ook voor andere betrokken partijen, zoals accountants. Het draait om de vraag wat de Europese Unie precies met de taxonomie heeft bedoeld en vooral of het doel – een duurzamere samenleving – ermee wordt gerealiseerd. Jolande Kors (Heijmans): “Het is zaak te voorkomen dat organisaties de hele operatie zien als het zetten van een reeks vinkjes, waarna iedereen weer overgaat tot de orde van de dag.”

Funderingsbedrijf Sterk

Niet alleen grote bedrijven komen in beweging, ook kleinere onderaannemers zetten stappen. Sterk is een funderingsbedrijf dat innovatie, ontwikkeling en duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. Dit uit zich bijvoorbeeld in de aanschaf van brandstofbesparende machines en vrachtwagens, de inzet van kranen met zuinige motoren en een toename van elektrische voertuigen in het wagenpark. Ook kiest de funderingsspecialist voor het toepassen van innovatieve technieken. Sterk heeft de doelstelling om voor 2035 een volledig emissieloos machinepark te hebben. Op de website van Sterk: “Dat is geen onhaalbare, naïeve doelstelling.” Voor het leggen van funderingen met elektrische machines is veel energie nodig. Ook zijn de kosten hoger. Maar de eerste geslaagde voorbeelden van zo’n machinepark zijn er inmiddels.

  Overheden

De EU Taxonomie raakt verschillende overheidsinstanties, waaronder gemeenten. Zo classificeert de EU Taxonomie het bouwen op vruchtbare landbouwgrond met ondergrondse biodiversiteit niet als een duurzame activiteit. Voor gemeenten is het van belang om dergelijke criteria goed in de gaten te houden, onder andere bij de uitgifte van bouwgrond. Ook Rijkswaterstaat heeft met de EU Taxonomie te maken. De organisatie is hiervoor zelf niet rapportageplichtig, maar is wel een belangrijke opdrachtgever voor de bouwbedrijven die met dit systeem worden geconfronteerd. Rijkswaterstaat stelt bij inkoop aan bedrijven al een aantal duurzaamheidseisen, naast de criteria van de Europese Unie. Het is voor organisaties zoals Rijkswaterstaat daarom belangrijk om met Brussel en bedrijven in overleg te blijven. Europese richtlijnen kunnen het gebruik van duurzame en circulaire materialen eisen om als duurzaam te kwalificeren, maar zijn die ook beschikbaar? Kan alles wat de EU wil of moeten sommige onderdelen van de EU Taxonomie wellicht worden herzien?

Door Jaco Berveling