Publieke investeringen als hefboom voor privaat geld

Caroline van Leenders is ten tijde van het interview net terug uit Latijns-Amerika. Om precies te zijn: uit Colombia. In een evenementencentrum net buiten de Colombiaanse miljoenenstad Cali vond in oktober 2024 de zestiende biodiversiteitstop van de Verenigde Naties (VN) plaats. Daar in Cali moest de wereldgemeenschap gestand doen van wat ze eerder, in december 2022, had beloofd tijdens de top in de Canadese stad Montreal. “Die top in Montreal was superbelangrijk”, vertelt Van Leenders, die al jaren werkt aan de vergroening van de financiële wereld. “Daar is voor het eerst een Global Biodiversity Framework afgesproken, een soort klimaatakkoord voor de natuur. Ook vond er tijdens die top voor het eerst een finance day plaats.”

Het Montreal-akkoord

Doel 19c van de 23 doelen van het Montreal-akkoord gaat over het losmaken van private financiering, onder andere door het promoten van blended finance. Dit is een tamelijk nieuwe vermenging van publieke en private investeringen, waarbij overheidsgeld de hefboom is die privaat geld loswrikt. Dit is bijvoorbeeld nodig voor de opschaling van hoogtechnologische innovaties, die qua rendement voorlopig te risicovol zijn voor een gewone marktfinanciering.

Een volledig nieuw fenomeen is blended finance niet. Van oorsprong komt het uit de wereld van de ontwikkelingshulp. Maar nu duikt dit financiële instrument ook op in de werelden van natuurbescherming, energietransitie en klimaatadaptatie. Een voorbeeld is het Global Fund for Coral Reefs van de VN, gericht op de bescherming van koraalriffen zoals in de Egyptische Rode Zee.

Ook in Nederland groeit het belang van blended finance. Eind 2019 richtte het kabinet-Rutte III het nieuwe investeringsfonds Invest-NL op, met als maatschappelijk doel het op peil houden van het duurzame verdienvermogen van Nederland. In juni 2024 maakte het ministerie van Economische Zaken de oprichting bekend van een dochteronderneming van Invest-NL: de Publiek-Private Product Structurering BV (PPPS). Deze krijgt 250 miljoen euro om vanaf 2026 in blended finance-projecten te steken.

Dichter bij de actie

Dolores de Rooij is bij Invest-NL dé vrouw van blended finance. “Ik werk hier nu ongeveer drie jaar”, vertelt ze. “Daarvoor werkte ik op de afdeling infrastructuur van PGGM, een van onze grootste pensioenfondsen. Ik heb de overstap naar Invest-NL gemaakt om dichter bij de actie te komen; pensioenfondsen zijn wat afwachtender in hun risicoprofiel. Invest-NL juist helemaal niet: die houdt zich bezig met allerlei verschillende investeringspuzzels.” Een voorbeeld van een blended finance-project waarbij De Rooij betrokken is, is het nieuwe Nederlandse bedrijf MCPV. Dit bedrijf wil onder andere in het Groningse Veendam een behoorlijk grote zonnecelfabriek bouwen. “We zijn bezig om private investeerders te betrekken”, zegt De Rooij daarover.

In een ander project onderzoekt De Rooij de financiering van de import van groene waterstof door Port of Amsterdam. Dit havenbedrijf wil een draaischijf worden voor de doorvoer van groene waterstof naar de rest van Nederland en naar de Duitse industrie. Import van waterstof uit landen als Oman, Egypte, Noorwegen, Canada en Saoedi-Arabië lijkt belangrijk te worden voor de industriële energietransitie. De verwachting is namelijk dat de Nederlandse productie van groene waterstof qua kostprijs moeilijk internationaal zal kunnen concurreren.

Overwegingen van investeerders

Het project ‘Stopcontact op land’ van Rijkswaterstaat, in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, is een ander voorbeeld. Hierbij gaat het om de aanleg van ongeveer 250 centrale netaansluitingen voor snellaadplekken langs de Nederlandse snelwegen, met het oog op de elektrificering van het verkeer. Vanuit het Klimaatfonds kwam er geen budget voor vrij, dus adviseert Invest-NL nu over een blended finance-oplossing. De Rooij: “Wij zijn aangehaakt om te onderzoeken hoe financiers naar deze propositie kijken. Welke risico's willen ze afgedekt hebben? Tegen welke voorwaarden willen ze instappen, en in welke fase? We helpen de overheid om meer begrip te krijgen van de overwegingen van private investeerders. We kijken vooral naar institutionele partijen, zoals banken, pensioenfondsen en een aantal private equity-fondsen.”

Een belangrijke karaktertrek van een vrije, kapitalistische markt is dat private investeerders te allen tijde een rendementskans moeten zien, zelfs als het gaat om investeringen in zulke wezenlijke problemen als natuurverlies en weersextremen. Maar hoe kan een private investeerder worden verleid om geld te steken in een groot ruimtelijk programma? “Dat is niet altijd even makkelijk, hoor”, zegt De Rooij. “We hebben gesprekken gevoerd met de Deltacommissaris over verschillende proposities. En dan moet je soms echt puzzelen om het renderende perspectief te zien. Bij de energietransitie heb je proposities waarbij de commerciële invalshoek veel duidelijker is. Juist dat is nodig voor blended finance. De private investeerder moet kunnen denken: ik haal er ook zelf iets uit.”

Landschappelijke oplossingen

En dat is precies de zoektocht van Van Leenders. Zelf ziet ze het meeste heil in nature-based solutions. Van Leenders is betrokken bij het project NL2120, een kennisprogramma waar het kabinet-Rutte IV 110 miljoen euro in stak. Voorbeelden van landschappelijke oplossingen zijn het terugbrengen van getijdennatuur in de stad Rotterdam en het vernatten van een veenweidegebied in Friesland.

“Je kunt iets op twee manieren oplossen”, stelt Van Leenders. “Met een technologische oplossing of met een nature-based oplossing. Ik denk dat klimaatadaptatie de aller-allerbelangrijkste overall challenge van de mensheid wordt. Kijk maar eens naar de snel opkomende aandacht voor dit onderwerp in de financiële sector, naar het klimaat zelf in Nederland met te warme of natte dagen, en naar het extreme weer vorig jaar in Valencia. Je ziet dat ook verzekeraars meer interesse krijgen in klimaatadaptatie. De Nederlandsche Bank host zelfs een werkgroep voor klimaatadaptatie. Technologie zal een belangrijke rol spelen, maar ondersteunend aan natuurlijke oplossingen. Dit heeft wel invloed op hoe je investeert: bij technologische oplossingen gaat het om economies of scale. Die investeringen doe je in bedrijven en in economische sectoren. Bij nature-based solutions gaat het om écht andere projecten, die gebiedsgerichter en veel lokaler zijn. Ecosystemen en biodiversiteit zijn namelijk overal anders.”

Een voorbeeld is haar betrokkenheid bij Bonaire, een deel van Caribisch Nederland. “Bonaire heeft een ‘National Biodiversity Strategy and Action Plan’ gemaakt”, legt Van Leenders uit. “Maar er is niet genoeg geld voor de benodigde investeringen. Bonaire wordt eigenlijk dubbel getroffen: het komt niet in aanmerking voor geld voor ontwikkelingslanden, maar ook niet voor Europees geld. Dus ik dacht: misschien kunnen we iets met blended finance en kunnen we kijken wat de belangen zijn van de private sector. Denk aan toerisme, aan landbouw, aan het koelen van gebouwen. Welke private financiële partijen zouden geïnteresseerd kunnen zijn om mee te financieren?”

Een zekere investeringsschaal

Van Leenders vertelt dat het zeewier sargassum op Bonaire een enorm probleem is. “Dit zeewier spoelt daar aan, waardoor je niet meer op het strand kunt liggen. En er ontstaan problemen met het toerisme als er niet goed voor de koraalriffen bij Bonaire gezorgd wordt. Daarom wordt nu een verkenning uitgevoerd: welke private financiële partijen investeren in Bonaire? Welke banken zijn er actief? En welke projecten zitten er in de pijplijn?”

Voorlopig is er nog geen pasklare financiële oplossing. Dat laat ook meteen zien hoe moeilijk het is om privaat geld los te weken voor landschappelijke projecten. “Als je maatregelen bij elkaar wilt brengen om te kijken of er op een goede manier door verschillende private en publieke partijen geïnvesteerd kan worden, moet je wel een zekere investeringsschaal hebben om de inspanning de moeite waard te maken. Die lijkt er niet te zijn. Dus misschien zou je op een grotere schaal moeten kijken: Bonaire samen met Aruba en Curaçao.”

Door Jurgen Tiekstra