“Het veranderpotentieel is gigantisch”

Eigenlijk is ze niet onverdeeld gelukkig met de rol van ‘jonge vernieuwer in de financiële sector’, die ze in dit verhaal krijgt toebedeeld. Met die opmerking bijt transitiebouwer circulaire economie Maud Hartstra het spits af. “Het gaat niet om jong tegenover oud. Iedereen die zich verbonden voelt met de toekomst en beseft dat we anders moeten financieren, doet mee.”

Het groepsgesprek vindt plaats in een café op de Zuidas, het hart van de ‘oude’ financiële wereld. Hartstra’s gespreksgenoten zijn het eens met haar aftrap. Nikki Trip, consultant voor pensioenfondsen, vult aan: “Anders komt er oneigenlijk veel druk op onze generatie te liggen.” Ze vervolgt: “Ik hoor geregeld mensen zeggen: jullie generatie geeft me vertrouwen in de toekomst. Alsof wij het wel even gaan fixen. Nou, dat hoop ik natuurlijk wel, maar dat kunnen we echt niet alleen.” Toch – ondanks of dankzij – hun jeugdigheid, komen er tal van ideeën op tafel. Eén toekomstaspect waar ze het hartgrondig over eens zijn: duurzaamheid en rechtvaardigheid moeten hand in hand gaan.

Sociale en ecologische impact

Alle drie zijn ze via een omweg in de financiële wereld beland. Hartstra begeleidde promovendi bij het realiseren van maatschappelijke impact door samenwerking met bedrijven. Het viel haar op dat veel bedrijven deze sociale en ecologische impact slechts als bijzaak oppakken. “Hoe zorg je ervoor dat er financiering gaat naar bedrijven en projecten die duurzame en sociale impact wél in hun bedrijfsmodel hebben verankerd?”, vroeg ze zich af. Vanuit die verwondering stapte ze over naar Invest-NL, de impactinvesteerder die onder meer de biobased en circulaire economie een duwtje probeert te geven.

Gedragsspecialist Trip studeerde af op de psychologie van duurzaam gedrag, maar moest wegens een zieke begeleider te elfder ure op zoek naar een alternatief. Dat werd de rol van generatie Y in de Nederlandse pensioensector. “Ik rolde per ongeluk de pensioenwereld in, maar was op slag verliefd.” Niet alleen door de maatschappelijke rol die pensioenen vervullen, maar ook door de enorme hoeveelheid kapitaal die erin omgaat. “Het gaat om 1.500 tot 1.600 miljard euro! Het veranderpotentieel is gigantisch. Daar wil ik een rol in spelen.”

De derde deelnemer aan het gesprek, Thomas Veenstra, verruilde de provinciale politiek in zijn geliefde Friesland voor een onderzoeksfunctie bij het Sustainable Finance Lab. “Ik houd me graag bezig met fundamentele vragen: wat willen we met ons geldsysteem? Wat hebben we nodig om daar te komen?” Hij buigt zich in zijn werk over het toezicht op de plannen voor klimaattransitie van banken en daarnaast over het financieren van regeneratieve landbouw.

Keuzevak sustainable finance

Het is niet toevallig dat de Lichtkogel, op zoek naar bevlogen veranderaars in de financiële wereld, drie zij-instromers treft. In veel finance- en economieopleidingen is de aandacht voor duurzaamheid summier. Dat ondervond ook Trip, toen ze een paar jaar geleden het keuzevak sustainable finance volgde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Voor de finance-studenten met wie ze in de collegebanken zat, waren de grenzen van de planeet en de ecologische kantelpunten die aan bod kwamen nieuws. “Ik vond het shocking. Vooral omdat slechts een klein deel van de finance-studenten dit keuzevak volgt.” Trip wijst naar de torens om haar heen. “Terwijl de rest hier straks de miljardenportefeuilles zit te beheren.”

Voor een financiële sector die de samenleving dient, moeten de economieopleidingen dus op de schop. Maar in de tussentijd zullen financiële instellingen een breder scala aan expertise binnen moeten halen, benadrukt Hartstra. “Zo kunnen ze uiteenlopende belangen afwegen en blinde vlekken verkleinen. Betrek biologen, ecologen, psychologen, antropologen. Mensen die veel meer doordrongen zijn van de waarde van natuur, de dynamiek van gedragsverandering of de effecten van ons handelen elders.” “En ethici”, vult Veenstra aan. “Die zijn bij uitstek in staat om uit te zoomen. Wat doen we hier precies? En wat zijn de uitkomsten daarvan? Vragen die essentieel zijn, maar vaak onvoldoende gesteld worden. Hierdoor dragen mensen met de beste bedoelingen bij aan destructief handelen, zoals bij het toeslagenschandaal.”

Elektrisch vliegen

Bij die verschillende vormen van formele kennis houdt de behoefte aan diversiteit niet op, aldus Hartstra. “Je moet je bij vraagstukken op het gebied van verduurzaming afvragen wie erbij gediend is en wie niet. En of dat wenselijk is.” Als voorbeeld noemt ze elektrisch vliegen. “Wie zijn gebaat bij die mogelijkheid? In eerste instantie alleen mensen met geld, die het zich kunnen permitteren om te vliegen. Is dat rechtvaardig? En wat zijn alternatieven? Denk aan innovaties in bus- of treinvervoer die wellicht bredere groepen in de samenleving bedienen. Om die toegankelijkheid van meet af aan mee te wegen, heb je verschillende perspectieven nodig.”

In het aandeelhouderskapitalisme zit de onrechtvaardigheid ingebakken, zien de drie. Veenstra noemt als voorbeeld de kwelders van Oost-Ameland. Die zakken door de gasboringen van de afgelopen veertig jaar weg in de Waddenzee. “Het winstmotief is te nadrukkelijk aanwezig. Waar komt het belang van de Amelander of de natuur naar voren?” aldus Veenstra. “Hoe zorgen we ervoor dat we dit soort onrechtvaardigheid niet weer inbouwen in een duurzamer systeem?”

Niet langer winstmaximalisatie

Wat de drie optimistisch stemt: ze merken steeds meer overeenstemming over waar het heen moet, dat het duurzamer moet. “Daar lijken de meesten het wel zo’n beetje over eens”, geeft Hartstra aan. “Maar hoe daar te komen? Daar is veel discussie over.” Er zijn tal van manieren uitgedacht. De drie sommen op: door niet langer naar winstmaximalisatie, maar naar brede welvaart te kijken, door grondstoffen zwaarder te belasten en arbeid juist minder zwaar, door uitstoot steeds zwaarder te belasten, klimaatrisico’s mee te wegen, een generatietoets in te stellen voor nieuw beleid, door steward ownership, door true pricing of ecocidewetgeving.

“En toch bekruipt me vaak het gevoel dat we één stap vooruit doen en weer twee stappen terug”, verzucht Trip. “Het huidige systeem dient de belangen van een heel selecte groep en die wil zijn positie niet afstaan.” Zo stapte onder meer Goldman Sachs uit een wereldwijde klimaatcoalitie van banken, uit angst voor rechtszaken. “In de VS heerst een anti-duurzaamheidssentiment. Bedrijven worden aangeklaagd als ze niet puur kijken naar winstmaximalisatie. Dit zijn de stuiptrekkingen van het oude systeem,” zegt Trip.

Zelfs pensioenfondsen, die met hun lange looptijden meer armslag hebben om het grote plaatje in het vizier te houden, kijken te weinig naar de lange termijn, vindt Trip. “Ze hebben bijvoorbeeld geen ramingen voor het jaar 2100. Ik snap dat het extreem lastig is om met zo veel onzekerheid scenario’s op te stellen voor die termijn. Maar dat ontslaat je niet van de plicht het te proberen.” Ze vervolgt fel: “Want hallo, ze hebben nu al deelnemers die dat jaar gaan meemaken. Ik ben hier nog in 2100 – dat hoop ik althans.”

Door Marieke Buijs