Het grote belang van de kleinste stadsbewoners

Natuurspeeltuinen, waar kinderen over boomstammen kunnen klimmen en met modder spelen, zijn de laatste jaren in opkomst. Goed voor hun creativiteit en motoriek, zo is de gedachte. Bovendien komen kinderen in een natuurspeeltuin in contact met allerlei micro-organismen. Dat klinkt misschien als een gezondheidsrisico, maar is eerder een extra voordeel. Die blootstelling vergroot namelijk het aantal soorten micro-organismen dat voorkomt op en in hun lichaam, hun zogenoemde microbioom. En het lijkt er sterk op dat dit de kans verkleint dat ze allergieën of astma ontwikkelen. Ook voor volwassenen is het beter als ze af en toe een stukje grond tegenkomen tussen de stoeptegels, of lucht inademen waar microben afkomstig van planten op meeliften. Met zijn stichting Bac2nature wil Marco van Es meer aandacht vragen voor deze onzichtbare vorm van biodiversiteit in de leefomgeving.

Zwakke kasplantjes

“We zijn evolutionair gevormd in een wereld waarin microben al veel langer dominant zijn”, legt Van Es uit. “We hebben in symbiose moeten leren leven met al die micro-organismen. Het overgrote deel daarvan is essentieel voor het gezond functioneren van mensen, dieren en planten. Als we al die micro-organismen weg zouden halen, worden we echt heel zwakke kasplantjes.”

Nu leven er ook wel bizar veel microben op en in ons. Er zitten er bijvoorbeeld meer van in onze darmen dan we cellen in ons hele lichaam hebben, zegt Van Es. En daar zijn ze essentieel voor het trainen van ons immuunsysteem. “Onze immuuncellen leren van de daar aanwezige microben waar ze tolerant op moeten reageren en wat ze moeten zien als ziekteverwekker.”

“Ook spelen microben een cruciale rol in onze stofwisseling”, vervolgt Van Es. “Ze vormen een soort tussenpersoon tussen wat je aan voeding binnenkrijgt en wat je lichaam uiteindelijk opneemt.” Tot slot beïnvloeden ze onze gemoedstoestand. “Ze maken stofjes aan die invloed hebben op je brein, waaronder stofjes die je gelukkiger maken.”

Zandbak met bosgrond

Alleen: in de steden van nu komen we steeds minder in contact met micro-organismen. “De grootste en rijkste bron van micro-organismen is vruchtbare grond”, zegt Van Es. “Maar we hebben een steeds grotere afstand gecreëerd tot die grond. We zitten 80 tot 90 procent van onze tijd binnen. En áls we naar buiten gaan, stappen we vaak op tegels in plaats van op aarde.”

In het onderzoek naar de gevolgen hiervan loopt Finland voorop, vertelt Van Es. Rond 2008 constateerde een groep immunologen daar dat allergieën en astma de pan uit rezen. Dat leidde tot het formuleren van de biodiversiteitshypothese: we komen te weinig in contact met microben uit de natuur, waardoor ons immuunsysteem zich niet goed ontwikkelt. “Vervolgens zijn bij Finse kinderdagverblijven tegels vervangen door natuur en zandbakken verrijkt met bosgrond. En dat onderzoek liet positieve effecten zien op de gezondheid van kinderen.”

Bij het vergroenen van steden – iets wat momenteel toch al veel gebeurt om de gevolgen van klimaatverandering het hoofd te bieden – kunnen we eveneens rekening houden met microbiële biodiversiteit. “Plant vooral inheemse soorten”, adviseert Van Es. “En houd rekening met de windrichting. We hebben in Nederland meestal zuidwestenwind. Als die door een park waait, neemt hij micro-organismen mee. Dus als je de keuze hebt, plaats dan het groen aan de kant waar de wind vandaan komt.”

Weerbare gewassen

Ook binnen gebouwen zijn er mogelijkheden. In, opnieuw, Finland is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar ‘ademende plantwanden’ in kantoren. “Daarbij stroomde er lucht langs de wortels van de planten. Hoofddoel was luchtzuivering, maar als bijeffect kwamen mensen in contact met de microben van die planten. En dat had meetbare effecten op hun microbioom.”

De afstand tot microben speelt ook in de voedselproductie. Recent Italiaans onderzoek vergeleek rucola van de volle grond met rucola uit vertical-farming-systemen, waarbij gewassen binnen worden verbouwd, in gestapelde lagen. “Ze vonden vierhonderd keer meer micro-organismen op de rucola van de volle grond”, zegt Van Es.

Daarmee wil hij zich trouwens niet afzetten tegen partijen die op andere manieren groente en fruit produceren. “Telers in kassen zijn niet alleen bezig met de vraag hoe ze zoveel mogelijk kilo’s kunnen maken, maar ook hoe ze gezóndere kilo’s kunnen maken. Bovendien willen ze hun gewassen weerbaarder maken, omdat ze zien dat die steeds kwetsbaarder worden onder de extreem steriele omstandigheden in zo’n kas.”

Breder begrip

De laatste jaren komt er steeds meer onderzoeksgeld beschikbaar om de relatie tussen bodemkwaliteit, microbiële diversiteit en menselijke gezondheid te onderzoeken. Van Es: “In Nederland is recent meer dan 200 miljoen euro aan Groeifonds- en NWO-geld vrijgemaakt voor dit soort studies.”

Hij hoopt dat de nieuwe inzichten over microben die uit die investeringen voortkomen, bijdragen aan een breder begrip van biodiversiteit. “Microben laten zien dat al het leven met elkaar verbonden is. Ze migreren tussen grond, gewas, dier en mens. Daaruit blijkt dat wij, of we dat nou willen of niet, een onlosmakelijk onderdeel vormen van het ecosysteem. En steeds weer zien we: hoe diverser het microbioom, hoe gezonder dat systeem.”

Door Jean-Paul Keulen