Brillen voor de toekomst van cultureel erfgoed
Wat zie je als je met verschillende brillen kijkt naar cultureel erfgoed? Dat is de vraag die Linde Egberts stelt tijdens de Kraaiennestdag 2024. Wie kijkt door de ene bril ziet erfgoed als iets uit het verleden. Wie een andere bril draagt, ziet een plek die je bezoekt tijdens een vakantie. Met de bril van Egberts op maakt cultureel erfgoed ook deel uit van een toekomst waarin het klimaat verandert.
De Kraaiennestdag is de tweejaarlijkse open dag van het programma Strategische Verkenningen. Het is een jubileumeditie want het programma bestaat 15 jaar. Deze open dag staat in het teken van terug- en vooruitkijken. De nieuwe editie van de Lichtkogel ‘Cultureel erfgoed in tijden van klimaatverandering’ dient als vertrekpunt. Deze uitgave wordt gepresenteerd op een donderdag in oktober 2024 die plaatsvindt in het Spoorwegmuseum.
Linde Egberts is coördinator kennisstrategie bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Deze dienst nam, samen met het programma Strategische Verkenningen, het initiatief voor dit trenddossier. Tijdens haar presentatie op de open dag laat ze door verschillende brillen zien dat de waardering voor erfgoed verandert in de loop van de tijd.
Van Venetië tot Valkenburg
Van Venetië tot Valkenburg, op steeds meer plekken zien we de gevolgen van klimaatverandering. Behoud is een lastige en soms onmogelijke opgave. Egberts vraagt zich af of het wel verstandig is om door onze keuzes de toekomst van erfgoed te koloniseren. Ze laat veel voorbeelden zien waarbij de mensen in de zaal een andere bril wordt opgezet.
Denk aan de museumstukken uit Indonesië die aan de rechtmatige eigenaren zijn teruggegeven, de Hollandse Waterlinies die alleen het westen van ons land bescherming boden en de Koloniën van Weldadigheid in Drenthe die voor velen een bedelaarskolonie waren. Haar oproep? Zie de dingen in perspectief! Het is aan ons in het nu om te bedenken hoe erfgoed de toekomst kan dienen.
Zeeland onder water
De provincie Zeeland kan voor een groot deel onder water verdwijnen door de gevolgen van klimaatverandering. De Watersnoodramp van 1953 is hier nog lang niet vergeten. Welke keuzes moeten we maken voor de toekomst van cultureel erfgoed in Zeeland? In één van de workshops wordt het spel ‘Triage Zeeland’ gespeeld onder leiding van de maker van het spel Eva Stegmeijer en haar collega Gertjan de Boer van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
De deelnemers aan het spel nemen plaats achter een tafel waar op een groot vel papier de provincie Zeeland is getekend. Daarop staan Monopoly-huisjes die 20 verschillende erfgoedplekken in Zeeland vertegenwoordigen. De spelers krijgen wat geld, menskracht en materieel. Maar de middelen zijn beperkt waardoor ze keuzes moeten maken. Wat moeten ze verlaten, wat kunnen ze aanpassen, wat willen ze verplaatsen?
Gebruiken of misbruiken
Nog even terug naar Linde Egberts. Zij laat in haar presentatie een aantal voorbeelden van radicale actie zien waarbij cultureel erfgoed wordt gebruikt of misbruikt, afhankelijk van de bril die je op hebt. Demonstraties bij het standbeeld van J.P. Coen, actievoerders van Extinction Rebellion bij de zonnebloemen van Van Gogh.
Met een rooskleurige bril op zie je ook de andere kant. Het Ruhrgebied, een Duits industriegebied, is nu industrieel erfgoed, deels een natuurgebied en een toeristische trekpleister. Wat nu nog niet wordt gewaardeerd, kan dat in de toekomst wel worden. Zoals de historische graften, trapvormige terrassen, in Zuid-Limburg. De nieuwe versie ervan, de klimaatgraft, kan bij extreme weersomstandigheden die het gevolg zijn van klimaatverandering het water vasthouden.
Tijdlijn 15 jaar
De bezoekers van de open dag verlaten de zaal terwijl ze langs de ‘Tijdlijn 15 jaar Strategische Verkenningen’ lopen. Ze komen langs een tentoonstelling met ruim 15 projecten die tegelijkertijd een lange leestafel is. De Lichtkogel viert hetzelfde jubileum. Het platform bestaat sinds 2009. Het is en blijft het platform voor de dialoog over trends en ontwikkelingen en de betekenis ervan voor onze organisaties.
Door Hilde Roothart
