De Grevelingen: wikken en wegen tussen vrije en vastgestelde natuur

Vitale natuur in de Grevelingen

Ooit was er in de Grevelingen een getij van 2,5 meter maar dat veranderde in 1971 met de aanleg van de Brouwersdam. De dynamiek verdween uit het gebied, en er ontstond een stagnant zoutwatermeer waarvan de kwaliteit tot op de dag van vandaag onder de maat is.

De slechte waterkwaliteit is al lange tijd een doorn in het oog van verschillende partijen. Een gezond Grevelingen (zowel boven als onder water) is immers ook belangrijk voor de Zeeuwse recreatiesector en daarmee een economische factor om rekening mee te houden. Daarom wordt al jaren gestudeerd op mogelijke oplossingsrichtingen om de kwaliteit te verbeteren.

Zo publiceerden het Planbureau voor de Leefomgeving en Wageningen Marine Research in 2011 op eigen initiatief de natuurverkenning ‘Kiezen of delen in de Grevelingen’. Deze verkenning was destijds bedoeld ter inspiratie. Het interessante is dat ook de vrije natuur een stem krijgt in de verkenning:

‘In de kijkrichting Vitale Natuur staat het behoud van biodiversiteit voorop. De eerste en belang­rijkste stap voor de Grevelingen om de natuurkwaliteit te verbeteren is de her­introductie van het getij. Dan zal de waterkwaliteit verbeteren en kunnen de natuurlijke  landschapsvormende processen weer op gang komen. In dat geval zou de ­Brouwersdam  moeten worden opgeruimd.’ (Scenario Vitale natuur - Natuurverkenning ‘Kiezen of delen in de Grevelingen’, PBL en Wageningen Marine Research 2011).

Biodiversiteit bewaken

Nadat de vrije natuur eenmaal had gesproken, bleef het niet stil. Het verhaal deed zijn werk en er ontstonden nieuwe beheervragen. Was terugbrengen van het getij mogelijk en wat zou dit alles kunnen betekenen? Paul Paulus, senior-adviseur waterkwaliteit en al vanaf 2008 betrokken bij de Grevelingen: “Bij het bouwen van een nieuw doorlaatmiddel om een getijslag toe te staan, heb je twee keuzes: de peilen aan de Grevelingenzijde strak reguleren, of de peilen vrij laten. In het tweede scenario zouden winterse stormen zorgen voor meer dynamiek in het gebied. Dat zou dan wel het einde van de huidige vastgestelde peilgrenzen betekenen. En het zou ook betekenen dat we de onder Natura 2000 vastgestelde natuurwaarden voor het gebied niet meer zouden kunnen waarborgen.”

Wie had dat gedacht? Wikken en wegen tussen de vrije natuur en de vastgestelde Grevelingennatuur! Die laatste is pas na de Deltawerken ontstaan en is sinds 2013 beschermd vanuit de Natura 2000-wetgeving. Volgens Paulus is die beschermde status terecht. “In de Grevelingen geldt een vast peilbeheer. Daardoor heeft zich in de loop der jaren een hele bijzondere natuur ontwikkeld op de eilanden in het gebied. Er zijn zoetwaterbellen onder de eilanden ontstaan, en in de vochtige duinvalleien gedijen nu hele zeldzame en beschermde plantjes, zoals bijvoorbeeld de groenknolorchis. Nemen we biodiversiteit serieus, dan moeten we zulke exclusieve soorten zekerstellen voor de toekomst. Punt is: als we het ritme van de vrije natuur zouden toelaten, zou dat veranderende getij negatieve effecten hebben op die beschermde vegetatie, vanwege de veranderende zoutdynamiek. Dat kan dus niet zomaar.”

Gecontroleerde dynamiek

Zie hier het dilemma van de waterbeheerder die de natuur een warm hart toedraagt. Hoe loopt het af? Hoe gaat het nu verder met het Grevelingenmeer? Paulus schetst het perspectief: “We denken nu dat er vanaf 2027 een kleine kunstmatige getijslag wordt ingesteld in het Grevelingenmeer. Twee keer per dag zorgen we dan voor een natuurlijk eb- en vloedritme binnen afgesproken peilgrenzen. Door het nieuwe doorlaatmiddel zal de waterkwaliteit aan de binnenzijde verbeteren en de migratie van zeezoogdieren en vissen zal makkelijker worden. Of we daarmee gehoor geven aan de stem van de vrije natuur? Door het peilbeheer binnen vaste grenzen blijft het feitelijk een kwestie van tuinieren. De omgang met de intrinsieke waarde van de natuur die hoort bij een nieuw dynamisch watersysteem, is toch een verhaal apart.”

Door Ingrid Zeegers