Fietslandschap van de toekomst

Als de druk op de ruimte in de stad toeneemt, ontstaat vanzelf de vraag: van wie ís de ruimte nou eigenlijk? Stel dat niet de automobilist maar de fietser centraal staat, hoe ziet onze leefomgeving er dan uit? In opdracht van het College van Rijksadviseurs ontwierpen De Urbanisten onder leiding van stedenbouwkundige Dirk van Peijpe ‘de Fietsstad van de 21e eeuw’.

In de Fietsstad veranderen kruispunten in kruispleinen, met volop ruimte voor stedelijk leven.

Fietsen hoort bij het dagelijks leven in Nederland. Maar dat we bijna alles op de fiets kunnen bereiken, is allesbehalve vanzelfsprekend. Het is een kwestie van ‘georganiseerde nabijheid’, stellen landschaps­architecten. Zeker nu we vaker dicht bij huis blijven voor onze dagelijkse activiteiten wordt ‘nabijheid’ steeds belangrijker. Dat vraagt om een nieuwe visie op de inrichting van onze leefomgeving en op de rol van mobiliteit daarin.

Fietsstatistieken
Uit cijfers van het CBS blijkt dat in 2019 van alle binnenlandse verplaatsingen 28 procent op de fiets gebeurde. Ter vergelijking: 46 procent van de verplaatsingen gebeurde met de auto en 16 procent te voet. Over het hele jaar fietste een persoon gemiddeld 1.098 kilometer. Het grootste deel van de kilometers werd gefietst om van en naar het werk te gaan en voor het doel uitgaan, sport en hobby.
Bron: Hoeveel fietsen inwoners van Nederland? (cbs.nl)

Hoofdrol voor de fietser

Het fietsvraagstuk is koren op de molen van De Urbanisten, die in 2020 een ontwerpend onderzoek deden naar de Fietsstad van de 21ste eeuw. Over het ­bijzondere karakter van dit project zegt Van Peijpe: “We kennen de voorbeelden van straten en buurten waar met succes ruimte is veroverd op de automobilist en waar er meer plek is voor de voetganger en fietser. Maar er is geen enkel precedent voor een fietsstad: een stad die van meet af aan is ontworpen vanuit het perspectief van de fietser. In de Fietsstad van de 21e eeuw gebeurt dat wel. Deze fietsstad is gesitueerd in Haven-Stad, een geplande nieuwe woonwijk in het noordwesten van de gemeente Amsterdam. Onze opdracht was: hoe organiseer je een stad waarin de fietser het centrale personage is en waar werkelijk geen ruimte is voor de auto? Hoe ziet zo’n stad eruit? En welk stedelijk leven speelt zich daar af?”

Volop ruimte

Om de fietsstad voorstelbaar te maken beschrijft Van Peijpe de kwaliteit van het stedelijk leven: “In een fietsstad is het dagelijks leven anders dan in de stad van vandaag. Het is er schoner, stiller en veiliger. Er is volop ruimte voor straatleven en voor comfortabel bewegen. Er is plek voor een netwerk van straten voor wandelaars en fietsers, soms royaal en soms intiem. Kruispunten worden kruispleinen en knooppunten worden centra van stedelijk leven.”

Voorbij het recht van de snelste

Op straat zijn alle fietsen welkom: stadsfietsen en racefietsen, driewielertjes en bakfietsen. Maar wat te doen met de daarmee gepaard gaande snelheidsverschillen? Van Peijpe legt uit: “Het principe is dat we allemaal soms een snelle fietser zijn en soms een meer interactieve fietser met oog voor de omgeving. De fietsstad is daarom ontworpen als verblijfsruimte én als verkeersruimte. De fietser merkt dat aan een publieke ruimte die uitnodigt tot ontmoeten en aan de aangename routes door de stad. Daarvoor zijn in de fietsstad geen verkeerslichten en andere verkeersmaatregelen uit de autostad nodig. We gaan ervan uit dat de fietser oog heeft voor zijn medemens en het tempo aanpast aan de omgeving.”

Naar een schaalsprong voor de fiets
Hoe kunnen we ervoor zorgen dat het prettig fietsen blijft in onze grote steden? In 2018 gaf het College van Rijksadviseurs vier ontwerpbureaus opdracht om te komen met concrete oplossingen. In 2020 verschenen de resultaten onder de vlag ‘Naar een schaalsprong voor de fiets’.
(1) Ontwerpbureau Artgineering onderzocht in Rotterdam hoe regionale fietsroutes verbeterd kunnen worden om zo stad en land beter te verbinden en regionaal fietsverkeer te stimuleren.
(2) Voor Utrecht ontwikkelde ontwerpbureau PosadMaxwan strategieën om de verblijfskwaliteit te vergroten.
(3) In Den Haag heeft bureau MUST Stedebouw voorstellen gedaan om het fietsverkeer beter door de binnenstad te leiden.
(4) Voor Amsterdam Havenstad heeft ontwerp­bureau De Urbanisten de ‘Fietsstad van de 21e eeuw’ geschetst.
De uitvoering gebeurde in samenwerking met de vier grote steden, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Vervoerregio Amsterdam, de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de provincie Utrecht.

Park & Bike

Wordt de fietsstad het nieuwe normaal? Van Peijpe: “De fiets is steeds populairder. En ja: in steeds meer gevallen kan de stad ook prima zonder de auto. Noodzakelijk verkeer moet wel de stad in kunnen, zoals redvoertuigen van de brandweer. Aan de randen van de fietsstad komen verschillende vervoersvormen samen. Dit zijn de logistieke knooppunten en overstapplaatsen.”
Fietsstad van de 21ste eeuw is een vergezicht. Volgens Van Peijpe is het verbinden van de fietsstad met de regio de komende tijd een belangrijke opgave. Hij besluit: “Laten we vooral stap voor stap ruimte maken voor het fietslandschap van de 21ste eeuw.”

Door Ingrid Zeegers

Delen


Dirk van Peijpe is stedenbouwkundige en directeur van De Urbanisten. Met zijn bureau voor stedenbouw en landschapsarchitectuur wil hij bijdragen aan een klimaatsensitieve inrichting van de stad en aan een aantrekkelijke leefomgeving voor de mens. Dirk van Peijpe is gastdocent aan de Academie voor Bouwkunst in Rotterdam en spreker op inter­nationale conferenties over duurzame stadsinrichting.