Waar komen we vandaan - waar zijn we nu - en waar gaan we wellicht heen?

Het woord ‘Chronicle’ in The Chronicle of Gaia is veelzeggend. Het gaat om een kroniek: een optekening van gebeurtenissen uit de geschiedenis in een chronologische volgorde. Carlijn Kingma staat daarmee in een lange traditie. Al vanaf de 4e eeuw leggen schrijvers zich toe op het maken van wereldkronieken, overzichten van belangrijke momenten vanaf Adam en Eva  - of de oerknal - tot de eigen tijd. Maar anders dan haar voorgangers, verbeeldt Kingma de loop van de gebeurtenissen zoals een cartograaf dat doet: door verschillende elementen geografisch zichtbaar te maken en ruimtelijk met elkaar in verband te brengen. Zo ontstaan fantasielandschappen die de kijker meenemen in verleden en heden, en aan het denken zetten over de toekomst.

The Chronicle of Gaia (2019)

In The Chronicle of Gaia is de mens aanvankelijk nog vervlochten met het geheel van alles wat leeft, in de vorm van een mythische boom, linksonder in de tekening. Gaandeweg zien we dat de mens zich lostrekt van dit gewortelde bestaan, en zichzelf steeds meer in het middelpunt plaatst. Van de eerste nederzettingen gaat het via de Verlichting en de Industriële Revolutie naar olieplatforms die de aarde leegzuigen. De activiteiten die de mens op touw zet, hebben grote impact op de vitale processen van Gaia, de levende aarde. Aan het eind van de reis door het landschap, linksboven in de kaart, zien we hoe Gaia terugslaat, maar ook hoe groepjes mensen nieuwe manieren vinden om de verbondenheid van de mens en de levende aarde te herstellen. Sommigen verzamelen zich rond the tree that owns itself van William Jackson, anderen vormen een Parlement der Dingen naar het idee van Bruno Latour.

Het is schier onmogelijk om het werk met deze beschrijvingen recht te doen. Lezend in de kroniek  ­passeren we tal van details die belangrijke stappen in de geschiedenis symboliseren, zoals een ­opengewerkte koepel van de Notre Dame die de ontwikkeling van de boekdrukkunst laat zien. En verderop klokken die gelijk worden gezet zodat de treinen op tijd kunnen rijden en de productie kan worden gesynchroniseerd.

We lichten hier drie momenten uit. Momenten ­waarin we mensen bezig zien om iets aan hun relatie met de natuur te keren:

Fragment 1: Overgang naar sedentaire landbouw

Aan de voet van de mythische boom, waarin de mens vervlochten was met al wat leeft, symboliseert een kloof en breed water de breuk met deze wereld. De mens laat het jagers-verzamelaars bestaan achter zich en sticht de eerste nederzettingen.

We zien hoe mensen paaltjes slaan en draad spannen om land te omheinen, hoe ze hun akkers en grasvelden inrichten, en dieren inzetten voor eigen gebruik. Het idee van ‘eigendom’ krijgt zijn eerste contouren.

Fragment 2: Het gewicht van de bedrijfsbelangen trekt aan de overheden (terwijl de media hen bestoken).

Bovenin de toren is het politieke spel gaande. De verschillende groepen onderscheiden zich door hun posters aan de muur. Maar het maakt niet veel uit. Het Bruto Binnenlands Product blijft het grote gewicht dat we zien hangen onder het politieke spel. Trekkend aan dat gewicht, hebben de bedrijven de touwtjes in handen. We zien hoe door het gewicht en de trekkracht, in combinatie met de schijnwerpers van de media, het voor de politiek onmogelijk wordt om daadkrachtige besluiten te nemen in het belang van Gaia.

Fragment 3: Naar een nieuw bestel?

Linksboven in de kaart betreden we een nieuw politiek huis: het parlement der dingen, naar het idee van Bruno Latour. Hier hebben niet alleen de mensen recht van spreken, maar ook alle andere entiteiten uit de natuur. Zij zitten op de stoelen, terwijl experts en ervaringsdeskundigen die hen vertegenwoordigen, achter hen staan.

Nieuwsgierig naar meer?
U kunt de kaarten van Carlijn Kingma op ware grootte bekijken in het Stedelijk Museum Vianen t/m 12 juni 2022 of in het Rijks­museum Twenthe van 16 oktober 2022 t/m 29 januari 2023.

Door Erna Ovaa