Cultureel erfgoed Voorwoord

Ben je weleens in Herwijnen geweest? Dat ligt in de Betuwe langs de Waal. Op de helling van de dijk kun je me zien. Ik ben een van de laatste peilschaalhuisjes van ons land. In 2024 ben ik 150 jaar oud geworden. Ik ben een klein en onopvallend wit gebouwtje, waarin iedere dag en soms elk uur de bewegingen van het water werden gemeten. Deze bewegingen werden genoteerd door een instrument: de peilschrijver die je onder mijn dak kunt vinden.

Peilschaalhuisje

Ik ben het enige nog functionele peilschrijverstation in Nederland. De andere 149 zijn in de loop van de tijd verdwenen. We maakten deel uit van een landelijk, samenhangend waterkundig peilmeetnet. Tot 35 jaar geleden. Toen nam de computer de registratie van de waterstanden over.

Volgens mij zie ik er bijzonder eenvoudig uit. En de peilschrijver waar ik onderdak aan bied, is al net zo eenvoudig. Maar ik ben eigenlijk heel bijzonder. Als rijksmonument heb ik waarde op cultuurhistorisch en landschappelijk gebied. De Stichting tot behoud van het peilschaalhuisje en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed hebben ervoor gezorgd dat ik ben gerestaureerd. Hopelijk is er voldoende geld voor toekomstige renovaties.

Tot in de vorige eeuw werd ik dagelijks bezocht door een rijkswaterwaarnemer of peilschaalwaarnemer, die de waterstanden kwam aflezen en vastleggen. Nu poseer ik voor fietsers en toeristen; een waterkundige functie heb ik niet meer. Ik heb het water en de tijden zien veranderen en weet dat niets voor altijd is. Misschien zak ik langzaam weg in de dijk als het water stijgt door de klimaatverandering. Dan verdwijn ik in de aarde en met mij de techniek en de geschiedenis.

Of toch niet? Want ik heb gehoord dat er in tijdens van klimaatadaptatie ook kansen zijn voor cultureel erfgoed. Nu het water stijgt, neemt de waardering voor mij als erfgoed toe, omdat ik het landschap ruimtelijke kwaliteit en identiteit kan bieden. Daardoor gaan weg- en waterbouwkundigen met nieuwe ogen naar het verleden én de toekomst van het Nederlandse rivierenland kijken. En dus ook naar mij. Ik ben heel benieuwd wat dat gaat brengen!


Peilschaalhuisje

Het peilschaalhuisje is gebouwd in 1874 en staat op de helling van de Waaldijk in Herwijnen. De techniek van het waterkundige instrument in het huisje dateert uit 1926. Het huisje is het culturele erfgoed van de dijk, het dijkdorp en de dijkbewoners.

Peilschaalhuisje Herwijnen

Peilschaalhuisje

Het peilschaalhuisje in Herwijnen is het enige bewaard gebleven peilschrijverstation in Nederland.