Kansen van cultureel erfgoed voor klimaatadaptatie

Cultureel erfgoed kan op een inspirerende manier worden ingezet bij klimaatadaptatie. Het vroegtijdig meenemen van cultureel erfgoed in projecten leidt namelijk tot draagvlak in de projectomgeving, financiële kansen én inspiratie voor ruimtelijke kwaliteit. Cultureel erfgoed geeft ook informatie over de unieke kenmerken van een gebied, zoals het water- en bodemsysteem. Daarnaast kan erfgoed worden ingezet als technische oplossingsrichting en verbinder tussen uiteenlopende partijen. We doen inspiratie op, op vier plekken in Nederland.

Basis voor draagvlak in Zoutkamp

In Zoutkamp werken Waterschap Noorderzijlvest, provincie Groningen en gemeente Het Hogeland samen aan waterveiligheid. Bijzonder is dat het waterschap deze opgave beschouwt als erfgoedinclusieve gebiedsopgave. Het gebied wordt op dit moment in lijn gebracht met de klimaatdoelen van 2050. Daarbij worden de oude zeedijk en historische sluizen gerestaureerd en opnieuw ingezet. Dit maakt de identiteit en historie van Zoutkamp weer zichtbaar, wat een belangrijke omgevingswens was. “Omdat het project in Zoutkamp nu een totaalplaatje is, neemt het draagvlak binnen de gemeenschap toe”, vertelt de omgevingsmanager.

Ruimtelijke kwaliteit en identiteit in Munnikenland

Munnikenland was een van de projecten van het overheidsprogramma Ruimte voor de Rivier. Naast verbetering van de waterveiligheid was ook een betere ruimtelijke kwaliteit een projectdoelstelling. Rekening houden met cultureel erfgoed is een opstap naar het realiseren van die ruimtelijke kwaliteit en het creëren van maatschappelijke waarde. Reden genoeg om historische bronnen en cultureel erfgoed in te zetten om de identiteit van Munnikenland in kaart te brengen. “Historische kaarten waren cruciaal om het gebied te begrijpen”, beschrijft de toenmalige adviseur ruimtelijke kwaliteit van het programmateam. “De grootste fout die je als ontwerper kunt maken, is dat je meteen gaat schetsen en ontwerpen.”

Financiële kansen in polder Blokhoven

In polder Blokhoven werd niet gekozen voor het verhogen van de maalcapaciteit, maar voor het opnieuw inzetten van een inundatiegebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Zo werd UNESCO werelderfgoed ingezet voor klimaatdoelen. “Door met andere partijen samen te werken, komen er andere geldstromen bij die het interessant maken om er nog iets mooiers van te maken”, vertelt de projectbeheerder. Voorbeelden zijn subsidies voor recreatie, natuur en cultureel erfgoed.

Verbinder tussen partijen in polder Nijbroek

In polder Nijbroek werken Waterschap Vallei en Veluwe en gemeente Voorst samen met de lokale gemeenschap aan een toekomstbestendig watersysteem. Bijzonder is dat het erfelijke materiaal van de historische polder centraal staat in alle deelprojecten. “Doordat we eerder een visie hebben ontwikkeld met aandacht voor het dna van de polder beschikken we altijd over een gedeeld verhaal en een aanknopingspunt om met elkaar te praten”, vertelt de regisseur gebiedsontwikkeling. “Die gedeelde identiteit in de vorm van erfgoed en historie is politiek neutraal.” Cultureel erfgoed heeft een verbindende kracht voor de samenwerking tussen partijen met verschillende of botsende belangen.

Conclusie? Heritage based solutions

“Omdat we de oorspronkelijke locatie van de sluis kozen voor het nieuwe gemaal, konden we ook de oude zeedijk opnieuw als dijk inzetten”, vertelt de projectmanager in Zoutkamp. In polder Blokhoven geldt hetzelfde. “De Nieuwe Hollandse Waterlinie geeft aan welke gebieden in Nederland van nature laag liggen”, legt de projectbeheerder uit. Zo is de Nieuwe Hollandse Waterlinie een kennisbron voor het principe van water en bodem sturend. Kunnen we cultureel erfgoed benutten bij klimaatadaptatie? Van der Spek pleit voor heritage based solutions bij het nadenken over technische oplossingsrichtingen. Want ja, dat kan!

Door Marguérite van der Spek