Grootse plannen voor een koel station

Wat betekent hitte voor reizigers, omwonenden en mensen die aan het spoor werken? Welke impact heeft de hitte op wissels, relaiskasten en het spoor zelf? En hoe kunnen ProRail en de gemeente Amersfoort de hitte temperen? Vijf studenten van de minor Klimaatbestendige Stad van de Hogeschool van Amsterdam buigen zich over deze vragen. Met opdrachtgevers Stefan Jak van ProRail en Anne Vrouwe van de gemeente Amersfoort bezoeken ze het onderzoeksterrein.

Gegevens analyseren

Van hitte is geen sprake als studenten Bob Stork, Merle Stekelenburg, Joey Hendriks, Cenk Aksoy en Mathijs Gielens op een heldere januaridag bij elkaar komen op het Piet Mondriaanplein achter het centraal station van Amersfoort. Een groene middenberm en een rij iele amberbomen bieden tegenwicht aan veel tegels en asfalt. Anne Vrouwe, adviseur leefomgeving bij de gemeente Amersfoort, wijst op een buisje dat aan een straatnaambordje geklonken zit en de temperatuur en luchtvochtigheid registreert. Het is een van de vele meetpunten om het klimaat op en rond het station in kaart te brengen. De gemeente en ProRail riepen de hulp van de studenten in om de verzamelde gegevens te analyseren. “De samenwerking met jonge mensen inspireert”, vindt Stefan Jak, beleidsadviseur ruimte en vakspecialist klimaatadaptatie bij ProRail. “Ze komen met creatieve en soms zelfs utopische oplossingen op de proppen, die ons aan het denken zetten.”

Rigoureus andere ervaring

En inderdaad: wie over x jaar aankomt op het station staat een rigoureus andere ervaring te wachten. Wat het meest in het oog springt op de impressie van de studenten is een enorm ecoduct over het spoor, waarop fiets- en wandelpaden meanderen tussen de bomen en struiken. Het verbindt het koele bos aan de zuidwestzijde met de stenige woonwijk Soesterkwartier aan de overkant. Student Joey Hendriks: “De grote loopbrug bij Utrecht Centraal inspireerde ons, maar daarop staat slechts een enkele boom tussen de tegels. Wij willen het veel groener aanpakken.”

Bijkomend voordeel van het ecoduct is de schaduw die het biedt aan het emplacement dat het overbrugt. Die is zeer welkom, want op het emplacement groeit wegens valgevaar geen boom en op de warmste dag van 2022 werd een stuk spoorstaaf er wel 50 graden. “Hitte kan onder meer leiden tot spoorspatting als de rails uitzetten en daardoor krom komen te liggen”, vertelt Jak. “Als dat niet wordt opgemerkt, kan het tot ontsporingen leiden.”

Hitte temperen

De studenten volgen het spoor naar het westen, parallel aan het emplacement. Ze passeren oude loodsen, roestige locomotieven en een braakliggend terrein waar een uitbreiding van het Soesterkwartier zal verrijzen. “We moeten proberen de hitte op het emplacement te temperen”, zegt Cenk Aksoy. “En er tegelijk voor zorgen dat die niet de woonwijk instroomt.” Hun voorstel is een wal die de warmte omhoogstuwt, en daarnaast zo veel mogelijk bomen en struiken tussen het emplacement en het Soesterkwartier.

Bomen vormen überhaupt een spil in de aanbevelingen. Op de mooie sfeerimpressies staan ze afgebeeld op veel nog niet ingevulde plekken. Maar bij die boomplannen plaatsen de studenten twee kanttekeningen. Allereerst duurt het jaren voordat een nieuw aangeplante boom de hoogte en het bladerdak heeft om wezenlijk te verkoelen. Daarom tekenen de studenten ook pergola’s in. Deze rasters met klimplanten zorgen op kortere termijn voor verkoeling. Daarnaast zijn bomen en al het andere groen afhankelijk van water. En in de hete zomerperiodes is het juist vaak kurkdroog. Vrouwe: “Effectief hittebeleid vraagt ook om waterbeleid: het water hier borgen en niet naar zee laten stromen, zodat het in de zomer beschikbaar is voor planten en bomen.”

Hoopvol

Voor student civiele techniek Hendriks is klimaatadaptatie een belangrijk thema: “Natuurlijk zijn het beperken van CO₂-uitstoot en het hergebruik van grondstoffen essentieel. Maar de klimaatverandering is al gaande. De aarde warmt op en daar moeten we iets mee.” Het onderwerp kan hem beklemmen. “Maar tegelijkertijd stemt de lesstof ook hoopvol. Bijvoorbeeld als docenten vertellen over de waarde van groen: niet alleen voor verkoeling, maar ook voor biodiversiteit en mentaal en fysiek welzijn, waardoor de zorgkosten dalen. Als je al die factoren meeweegt, kunnen andere keuzes worden gemaakt.”

Naast verkoelende aanpassingen in de fysieke ruimte kunnen ook gedragsmaatregelen helpen om met de hitte om te gaan, stelt Vrouwe, terwijl de groep het station in loopt. “Wij zijn het niet gewend om siësta te houden, maar misschien is dat in de zomerperiode geen gek idee. ’s Nachts werken of het dragen van koelvesten zijn andere mogelijkheden voor hete periodes.”

De wandeling eindigt bij een meetpunt op de kop van een perron. De thermometer tikte hier op de heetste dag 39,9 graden aan, 2 graden meer dan in de schaduw van de imposante stalen overkapping boven de rest van het perron. “Die overkapping doet dus wel iets tegen de hitte, maar over de materiaalkeuze is niet nagedacht”, verzucht Hendriks, die liever een kap met een groen dak had gezien. “Nou ja, er is wel over nagedacht”, nuanceert Jak. “Maar in een andere tijd, met functionaliteit en onderhoud in het vizier en niet klimaatadaptatie. Het hele spoorsysteem is berekend op bepaalde omstandigheden en die veranderen. We moeten de boel ombuigen naar een toekomstbestendig systeem. En dat is een flinke klus.”

Door Marieke Buijs