Maak kennis met de materialentransitie

Overheden en bedrijven streven in het kader van het Klimaatakkoord naar een bloeiende, circulaire en CO2-arme industrie in 2050. Dat vraagt om vergaande verduurzaming van de bouwmaterialenindustrie. In oktober 2017 maakten we een trenddossier met als thema ‘klimaatneutraal’. Daar kwamen termen als CO2-reductie en circulaire economie in voor en werd de energietransitie genoemd als belangrijk aandachtspunt.

Peter Struik, toen hoofdingenieur-directeur Duurzaamheid en Leefomgeving bij Rijkswaterstaat, sprak over de noodzaak van een systeemgerichte visie op de lange termijn die vertaald moest worden in concrete actie. Is de concrete actie die toen gewenst was inmiddels ingezet? En op wat voor manier komt dit terug in materiaalgebruik?

De materialentransitie is lange tijd het ondergeschoven kindje geweest. Veruit de meeste aandacht ging - en gaat - naar de energietransitie

Ondergeschoven kindje

Wat blijkt? De materialentransitie is lange tijd het ondergeschoven kindje geweest. Veruit de meeste aandacht ging - en gaat - naar de energietransitie, zo ook in het trenddossier ‘Klimaatneutraal’. Maar de energie- en materialentransitie zijn nauw met elkaar verbonden en ze zijn beide nodig om de duurzame doelstellingen te halen.

Bij de energietransitie ligt de nadruk op het veranderen van de manier waarop energie wordt geproduceerd en gebruikt en het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2. In de materialentransitie draait het om het afbouwen van de afhankelijkheid van fossiele grondstoffen, het inzetten op het gebruik van hernieuwbare grondstoffen, het ontwikkelen van nieuwe duurzame en veilige materialen en andere manieren om deze te maken.

We moeten ons leven minder materiaalintensief maken en gebruiken wat we al hebben in plaats van steeds nieuwe grondstoffen winnen

De opgave van de materialentransitie gaat voor een belangrijk deel over het anders omgaan met materialen. We moeten ons leven minder materiaalintensief maken en gebruiken wat we al hebben in plaats van steeds nieuwe grondstoffen winnen. We moeten af van fossiele grondstoffen en daar zijn inmiddels drie oplossingsrichtingen voor: recyclen, inzet van biogrondstoffen en (her)gebruik van CO2 (Carbon Capture and Utilization, CCU, red.).

De noodzaak van systeemveranderingen

Voor het inzetten van deze oplossingen zijn we afhankelijk van inspanningen en afspraken in de hele keten. In het trenddossier Klimaatneutraal zei Jan Jonker, hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Nijmegen School of Management hierover: “Willen we ergens komen – vaart en volume maken – dan moet het radicaal anders: er zijn systeemveranderingen nodig, nieuwe manieren van werken, nieuwe manieren van creëren en delen van waarde.

De vraag is: hoe zorg je voor vertrouwen tijdens een economische transitie naar duurzame energie en materiaalgebruik?

Het is dus niet alleen een kwestie van meer recyclen. We moeten dingen anders gaan doen en inrichten dan we voorheen deden.” Die systeemverandering is al gaande in verschillende branches. Tegelijkertijd ontkom je niet aan vragen over betaalbaarheid en rendabiliteit. Klimaatneutraal worden betekent ook een enorme economische transitie. De vraag is: hoe zorg je voor vertrouwen tijdens een economische transitie naar duurzame energie en materiaalgebruik?

Onzekerheid wegnemen

In het trenddossier Klimaatneutraal stelde Klaas Knot, president van De Nederlandse Bank, dat het belangrijkste probleem - toentertijd - is dat er niet genoeg duurzame projecten waren die winstgevend genoeg zijn. Dat maakt het lastig om financiering aan te trekken. “Ze zijn vaak niet winstgevend door de lage CO2-prijs. Vervuilende productietechnieken zijn vaak nog steeds goedkoper dan schone.”

Ook zei hij dat er nog grote onzekerheid is over technologische ontwikkelingen en toekomstig overheidsbeleid. Deze problemen kunnen worden weggenomen door een betere CO2-beprijzing en een langetermijnvisie van de overheid. “Die overheidsvisie zou afgestemd moeten worden met alle stakeholders en bij voorkeur vastgelegd moeten worden in een klimaatwet. Daardoor is er minder risico voor investeerders.”

Die klimaatwet is er inmiddels

Die klimaatwet is er inmiddels. Die werd in mei 2019 aangenomen door de Eerste Kamer der Staten-Generaal. De wet stelt vast met hoeveel procent ons land de CO2-uitstoot moet terugdringen. Het is een van de maatregelen die de overheid neemt om Nederland te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. De wet bepaalt ook dat er een klimaatplan moet komen en moet burgers en bedrijven zekerheid geven over de klimaatdoelen.

Er is nu dus een aantal maatregelen om de transitie van zowel duurzame energie als duurzaam materiaalgebruik te stimuleren. Daarbij komt er meer aandacht voor de materialentransitie naast die voor de energietransitie.

Door Floor Wieling

Ben je ook nieuwsgierig naar de aankomende editie over materialen? Lees dan alvast het trenddossier van de Lichtkogel uit 2017 ‘Klimaatneutraal’.