Geen kloof tussen privaat en publiek
Publieke waarden zijn waarden die een samenleving collectief belangrijk vindt. Ze zijn dus ook voor private bedrijven van belang. Een techbedrijf als Microsoft kan niet floreren zonder rekening te houden met waarden als privacy en transparantie. Maar de overheid is uiteindelijk politiek eindverantwoordelijk. Daarom moet zij blijven zoeken naar mogelijkheden om publieke waarden te verwerkelijken.
“Sommige mensen hebben het vooroordeel dat private partijen niks op hebben met publieke waarden. Daar herken ik mezelf totaal niet in”, zegt Annemarie Costeris, government affairs director bij Microsoft Nederland. “Elk bedrijf dat in een samenleving onderneemt, moet nadenken over wat daarin belangrijk wordt gevonden. Dat geldt ook voor technologiebedrijven.” Costeris sprong in haar loopbaan heen en weer tussen de private en de publieke wereld. Ze werkte bij het ministerie van Economische Zaken, bij de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie en nu bij Microsoft. Volgens haar is de kloof tussen beide werelden niet zo groot. “Of je nou een publieke of private partij bent, je doet zaken binnen de normen en waarden van een samenleving. Doe je dat niet, dan kun je niet succesvol zijn.”
Waardegedreven digitalisering
Belangrijk voor Microsoft is het waardegedreven digitaliseringsbeleid dat (demissionair) staatssecretaris Alexandra van Huffelen van Koninkrijksrelaties en Digitalisering heeft ingezet. Van Huffelen beklemtoont het belang van veiligheid, democratie, zelfbeschikking, privacy en transparantie. Die publieke waarden spreken volgens Costeris voor een bedrijf als Microsoft voor zichzelf. “Neem privacy… Dat is natuurlijk één van onze doelstellingen. Als wij onze producten niet veilig maken, zijn we morgen out of business. Niemand brengt bij Microsoft zijn IT-processen onder als wij de privacy niet kunnen waarborgen. We moeten ook niet doen alsof deze publieke waarden volkomen nieuw zijn: ze liggen gewoon vast in de wet, en daar moet iedereen zich aan houden.”
Eén druk op de knop
Wel zijn sommige waarden lastiger te realiseren dan andere, geeft ze toe. “Ik wil niet concluderen dat de overheid helemaal niet nodig is om publieke waarden te garanderen. In het publieke debat gaat het bijvoorbeeld vaak over ‘interoperabiliteit’: kan ik het mailaccount dat ik vandaag bij Microsoft heb, morgen overzetten naar Google? Je kunt zeggen dat dit met één druk op de knop mogelijk moet zijn. Mijn vraag is dan of dit een publieke waarde is. Bedrijven zoals Microsoft ontwerpen hun diensten en producten met een bepaalde functionaliteit in gedachten. Die kan verschillen van andere bedrijven. Als we het belangrijk vinden dat dit beter op elkaar aansluit, en bedrijven pakken dit niet op, dan heeft de overheid een rol. De Data Act in wording van de Europese Unie regelt veel zaken rondom transparantie en interoperabiliteit.”
En open standaarden?
En wat doet met Microsoft met het idee van ‘open standaarden’, die het mogelijk maken dat anderen de software van het bedrijf kunnen aanpassen? Dat is niet moeilijk, stelt Costeris. “Microsoft maakt zo’n beetje alles openbaar via GitHub, een plek waar software wordt gedeeld. Dat heeft te maken met transparantie en kan leiden tot innovatie. Wij werken in Nederland samen met achtduizend partners die innoveren met onze software. Zoals het bedrijf WiGo4It, dat werkt aan de uitbetaling van uitkeringen op gemeentelijk niveau. Die uitbetaling draait op ons cloudplatform Azure.” De private sector is juist nodig om publieke waarden te borgen, benadrukt Costeris. Ze noemt het project ‘AI op de IC’: kunstmatige intelligentie voorspelt wanneer een IC-bed vrijkomt, wat helpt bij de planning van de ziekenhuiszorg. Ze vat samen: “Wij leven niet in een wereld waarin we de luxe hebben om vanuit één perspectief te kijken. Je zult het samen moeten doen: privaat en publiek.”
Waarden zijn niet onwrikbaar
Lizet Kuitert onderzoekt aan de Erasmus Universiteit Rotterdam hoe de overheid publieke waarden kan creëren en borgen, zowel binnen de overheid als erbuiten in samenwerking met private partijen, maatschappelijke partijen en burgers. Ook gaat ze na hoe de overheid invloed kan uitoefenen via inkoop en aanbestedingen door publieke waarden zorgvuldig mee te nemen in de vragen en voorwaarden.
Kuitert ziet dat het aantal publieke waarden dat van invloed is de laatste jaren toeneemt. In de bouwwereld overheersten traditioneel de waarden van functionaliteit en bouwkwaliteit. Daar kwamen waarden bij als sociale inclusie, duurzaamheid, klimaatadaptiviteit en circulair. Waarden zijn volgens haar niet onwrikbaar. “Uiteindelijk interpreteert iedereen publieke waarden weer anders en veranderen ze in de tijd. Als er morgen een balkon naar beneden valt, zijn we ineens weer volop gericht op veiligheid. Maar de grote transities, zoals klimaatadaptatie en digitalisering, vragen juist om minder wisseling en meer continuïteit.”
Toekomstbestendigheid
Er zijn talloze publieke waarden. Toekomstbestendigheid bijvoorbeeld wordt vaak genoemd, maar is volgens Kuitert moeilijk te verwerkelijken. “Het is lastig om dat langetermijnperspectief erin te krijgen. Dat komt deels door de beperkte bestuursperiodes bij de overheid en binnen bedrijven. Maar ook door geldstromen die niet ver vooruit zijn georganiseerd. Een potje met geld moet in een bepaalde periode en voor een bepaald doel worden ingezet. Die fragmentatie zit zowel in de financiering als in de verantwoording.”
Hoe creëert de overheid dan toch de mogelijkheden om publieke waarden te borgen in publiek-private samenwerkingen? Bij waardegedreven innovaties zou een zogenoemd tweefasencontract tussen opdrachtgever en -nemer kunnen werken. In dat geval zit tussen ontwerp en uitvoering een fase van opnieuw onderhandelen. Gezamenlijk wordt dan gekeken hoe innovatierisico’s het beste tussen beide partijen verdeeld kunnen worden. Kuitert: “Uiteindelijk heb je als overheid de sociaal-politieke verantwoordelijkheid om waarden te creëren en te behouden, ook als je de uitvoering of het initiatief overlaat aan de samenleving of private partijen.”
Door Jurgen Tiekstra
Delen
Annemarie Costeris
Annemarie Costeris houdt zich als government affairs director bij Microsoft bezig met het overheidsbeleid. “Mijn werkterrein beslaat alles waar Microsoft mee te maken heeft aan regelgeving en overheidsbeleid. Of het nou gaat om regelgeving tegen online haat of regels voor het bouwen van datacenters.”
“Of je nou een publieke of private partij bent, je doet zaken binnen de normen en waarden van een samenleving”
"Als we het belangrijk vinden dat dit beter op elkaar aansluit, en bedrijven pakken dit niet op, dan heeft de overheid een rol"
“Het aantal publieke waarden dat van invloed is neemt de laatste jaren toe”
Overzicht van artikelen
