Ogen en oren op de Noordzee

Wie een wandeling langs de kust maakt krijgt, misschien de indruk dat er op de Noordzee niet zo veel gebeurt. Niets is minder waar. Het is het drukste stukje zee ter wereld. Bovendien komen er steeds meer windturbineparken bij, die ook ruimte nodig hebben. Steven Abdoelkhan, programmamanager Digitalisering Noordzee bij Rijkswaterstaat, weet als geen ander dat al deze drukte leidt tot een enorme informatiebehoefte. “We hebben op de Noordzee te maken met 260.000 scheepvaartbewegingen per jaar. Je vindt er windparken, gasplatforms. Er lopen allerlei kabels en leidingen door het gebied, er is zandwinning, recreatievaart, visserij en ga zo maar door. Het gebruik van de Noordzee vereist dan ook heel veel afstemming en coördinatie. Om daar goed zicht op te krijgen is informatie nodig. Je moet weten wat er op zee gebeurt, waar iets gebeurt en hoe je daarop kunt ingrijpen. Je wilt ogen en oren hebben boven, op en onder water.”

De windparken op de Noordzee die de komende jaren worden gebouwd, zijn een antwoord op de vraag naar schone, betrouwbare en betaalbare energie. De overheid streeft immers naar 100 procent duurzame energie in het jaar 2050. Abdoelkhan geeft aan dat ook 2032 een mijlpaal is. “In 2023 winnen we 4,5 gigawatt aan energie op zee. In 2032 moeten we op 21,5 gigawatt zitten. Bedenk hierbij dat één miljoen huishoudens 1 gigawatt nodig heeft, dus in dat jaar kunnen we alle huishoudens van Nederland van energie voorzien.”

Operationele, nautische en ecologische gegevens

De windparken hebben wel gevolgen voor de scheepvaart en de natuur. Daarom zijn er operationele, nautische en ecologische gegevens nodig. “Sensoren leveren die gegevens”, vertelt Abdoelkhan. “Ze meten de golfhoogte, windhoogte en de windsnelheid op zee, de hoeveelheid neerslag en de temperatuur. Verder zijn er nautische sensoren en vogelradars en vleermuisdetectoren. Bij de nautische radars draait het om de veiligheid van de scheepvaart. Bij het verzamelen van ecologische data gebruiken we twee systemen. Een eerste systeem om vleermuizen te monitoren. Er zijn hele kolonies vleermuizen die vanuit Engeland over de Noordzee naar Europa vliegen. Een tweede detectiesysteem brengt trekvogels in kaart.” De eerste praktijktoepassingen zijn er. Op basis van sensorgegevens zijn op 13 mei 2023 windturbines vier uur lang stilgezet om vogels veilig te laten migreren.

Rijkswaterstaat bevestigt de sensoren niet zomaar aan de masten van platforms of windturbines. Daar gaat een gedegen kwaliteitsproces aan vooraf. In de ontwerpfase wordt op de tekentafel vastgelegd waar de sensoren moeten komen. Daarna volgt een testfase in het Offshore Expertise Centrum (OEC) dat Rijkswaterstaat in Stellendam heeft gebouwd. De bovenkant van dit gebouw is een exacte kopie - op klein formaat - van de platforms op de Noordzee. Op het OEC plaatst Rijkswaterstaat de sensoren in een testmast. “Dat is nodig, omdat we niet willen dat de sensoren met elkaar gaan interfereren”, vertelt Abdoelkhan. “We moeten ze op een strategische plek ophangen zodat ze elkaar niet in de weg zitten. Zo kijken we of de theorie klopt met de werkelijkheid.” Daarna worden de sensoren gedemonteerd, verpakt en verscheept naar de plek waar de platforms worden gebouwd. “Ter plaatse controleren we alles, waarna de platforms naar de Noordzee worden gevaren.”

Samenwerken in het nationale belang

Rijkswaterstaat koopt de sensoren in en test, plaatst, exploiteert en beheert ze. Met de gegevens die ze opleveren doen partijen als netbeheerder TenneT, de Kustwacht, het KNMI, de windparkeigenaren en universiteiten hun voordeel. Dat Rijkswaterstaat de spil is waar bij het verzamelen van data alles om draait heeft volgens Abdoelkhan grote voordelen. “Als alle partijen die data zelfstandig zouden inwinnen, wordt de kostprijs van de energie hoger dan wanneer één partij dit doet.” Hij durft te stellen dat Nederland vooroploopt. “We krijgen mensen uit allerlei landen op bezoek, van Noorwegen en Engeland tot Taiwan en Singapore. De dataverzameling is daar vaak versnipperd. Iedereen denkt aan zijn eigen belang. Wij hebben juist maar één, nationaal belang. Het is uniek hoe Nederland dit, op deze grootschalige manier, doet. Ik geloof echt in samenwerking en het delen van kennis en data.”

Alle sensoren leveren een ‘zee aan informatie’, maar toch is de honger naar gegevens nog niet gestild. Rijkswaterstaat is samen met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit bezig om de ecologische monitoring verder uit te bouwen. Daarnaast is de veiligheid van de infrastructuur sinds de aanslag op gaspijpleiding Nord Stream in september 2022 meer dan ooit een thema. Abdoelkhan verwacht dat sensoren ook hier een rol gaan spelen: “Sinds de oorlog in Oekraïne realiseren we ons dat we moeten investeren in maritieme veiligheid en weerbaarheid. Ook daarvoor zijn sensoren nodig die informatie leveren waarmee kustwacht, defensie, politie, justitie en andere veiligheidsdiensten uit de voeten kunnen.”

Door Jaco Berveling