Op naar een schoon en eerlijk internet

Internet en klimaatverandering

Zover is het nu nog niet. We staan pas aan het begin. Oghia: 'Vijf jaar geleden werd ik nieuwsgierig naar de relatie tussen internet en klimaatverandering. Digitalisering wordt ingezet als redmiddel, maar hoe schoon is het internet eigenlijk zelf? Zo begon een ogenschijnlijk eindeloze zoektocht naar informatie. Er waren nauwelijks feiten over de milieu-impact.' Maar Oghia hield vol en zocht door. Zijn conclusie: 'Onze digitale technologie is uitermate inadequaat als het gaat om duurzaamheid.' Dat kan hij uitleggen.

Energie en uitstoot

'Een schoon en gezond internet is op zijn minst CO₂-neutraal. Dat is nog niet het geval. Qua uitstoot van broeikasgassen is de digitale sector op dit moment vergelijkbaar met de luchtvaart: twee tot drie procent van de mondiale CO₂-uitstoot staat op het conto van de digitale techniek. Die CO₂-uitstoot ontstaat tijdens de fabricage van ICT-apparatuur en blijft tijdens het gebruik ervan doorgaan. Daarnaast is energie nodig voor het gebruik van het internet en het dataverkeer. Hoe meer data we verbruiken, hoe groter ook het energieverbruik en de CO₂-uitstoot.'

Een minuutje internet

We blijken dol op big data. Maar wie rekent, weet wat dat betekent. Om een idee te krijgen: in 2019 werden per minuut wereldwijd 188 miljoen e-mails verzon­den, gingen 41,6 miljoen berichten via WhatsApp en Facebook Messenger door het net, werden 4,5 miljoen video's op YouTube bekeken en 3,8 miljoen zoekopdrachten via Google uitgevoerd. Elke zestig seconden werden 2,1 miljoen snaps gemaakt via Snap­Chat en werd 1 miljoen keer ingelogd op Facebook. Oghia vermoedt dat deze cijfers in 2020 nog hoger waren door het vele thuiszitten en -werken vanwege COVID-19.

Onvoorstelbaar veel stroom

'Al met al verbruikt het internet – inclusief de aange­sloten apparaten – tussen de zeven en tien procent van alle wereldwijd geproduceerde elektriciteit.' Volgens Oghia is het internet de afgelopen jaren wel een stuk efficiënter geworden. 'Maar die efficiëntiewinst staat onder druk door de exponentiële groei van het aantal slimme apparaten dat aan het internet wordt gehan­gen, variërend van slimme horloges tot slimme auto's. Ramingen over het aantal aangesloten apparaten variëren van 20,4 miljard tot 50 miljard (in 2020).'

Grondstoffen

Deze slimme apparaten bevatten stuk voor stuk waardevolle grondstoffen, zoals goud, wolfraam, tin en tantaal, aangevuld met onder andere koper, zilver en lithium. Die materialen worden in rap tempo schaars. Binnen veertig jaar zijn de voorraden nog verder uitgeput en wordt de winning ervan steeds gevaarlijker. Terwijl de grote mijnbouwbedrijven al warmdraaien voor deep sea-mining worden de laatste materialen de landbodem uitgeperst.

Conflict mineralen

Dat gebeurt vooral op het zuidelijk halfrond, in en rond de Democratische Republiek Congo (DRC). Conflictgebieden dus, waar sprake is van gedwongen arbeid en schending van mensenrechten. Geen goede basis voor een schoon en eerlijk internet.

Oghia toont een bericht in de iAfrikan van 28 januari 2020. Daarin staat dat Apple, Tesla, Alphabet (Google), Microsoft en Dell door veertien families voor de rechter zijn gesleept omdat ze profiteerden van kinderarbeid in de mijnen. 'Maar hetzelfde verhaal over mensonterende omstandigheden geldt ook voor mijnbouw in India en China. En Bolivia, waar een groot deel van de wereldvoorraad lithium wordt gewonnen voor de batterijen in elektrische auto's.'

Versneld circulair

Volgens Oghia kunnen we het niet met droge ogen hebben over het toekomstige duurzame internet zonder oplossingen te bedenken voor de kwestie grondstoffen. Het verkrijgen van transparantie over de waardeketens en het stimuleren van hergebruik en recycling moeten prioriteit krijgen. Er zijn al dappere bedrijven die het gewoon proberen. Oghia noemt het Nederlandse bedrijf Fairphone als inspi­rerend voorbeeld. 'Maar zelfs dat bedrijf beaamt dat het bijna onmogelijk is om een duurzame telefoon te maken. Dit vanwege de complexiteit en de ondoor­zichtigheid van de toeleveranciers.'

Wat te doen? Een van de beste manieren om de onmenselijke mijnbouwpraktijken te stoppen en vernietigende zeemijnbouw te voorkomen, is het hergebruik van de zeldzame materialen, zegt Oghia. 'Technisch gezien kan het. We moeten alleen zorgen voor transparante voorraadketens en sneller over­schakelen naar een circulair economisch model.'

Circulaire business cases gevraagd

Er bestaan al veel circulaire initiatieven. Soms lukt het ook om er een duurzaam verdienmodel van te maken, zoals bij ondernemer Timmy de Vos, beden­ker van de E-waste Race en winnaar van de Circulair Award 2021.

Al in 2014 ontwikkelde De Vos een businessmodel waarin hij een educatieproject neerzette en tegelijk tonnen elektronisch afval inzamelde. Het ging van stofzuigers tot waterkokers en computers. 'Met de E-waste Race stimuleren we scholieren om duurzaam te denken en te doen.'

Dat is hard nodig, want volgens De Vos is elektro­nisch afval wereldwijd de snelst groeiende afval­stroom. 'Mondiaal gaat het om 50 miljard kilo e-waste. Veel daarvan belandt in derdewereldlanden. Het thema is urgent.'

Gegijzeld door updates

De Vos zegt dat apparaten die gekoppeld zijn aan het internet een apart hoofdstuk vormen in dit online afval-verhaal. We consumeren te veel slimme appa­raten en gooien ze weer weg voor ze kapot zijn. Hoe komt dat?

'Het heeft primair te maken met ons eigen koop­gedrag. We willen graag de nieuwste camera of de snelste telefoon. Terwijl de verbeteringen naar mijn mening slechts marginaal zijn. En zo komt het dat we apparaten vervangen terwijl die nog niet aan het einde van hun levensduur zijn. En erger: we vergeten ze in te zamelen en de kringloop te sluiten.'

Het begint bij inzamelen

Daar zijn wel afspraken over gemaakt. In Europa moeten producenten van consumentenelektronica 65 procent van de apparaten die op ze op de markt zetten, weer terugnemen. Het idee is dat de waarde­volle grondstoffen uit die apparaten weer terugko­men in de kringloop.

'Het terugnameprincipe dringt wel door. Grote clubs als Apple en Samsung doen al mee met terugkoop­programma's, maar het gebeurt nog te weinig.'

Verder kunnen we volgens hem duurzaamheidswinst boeken met het principe 'product as a service'. Ofwel: niet kopen maar leasen. 'Tenminste, als de retourlogistiek goed geregeld is en we producten hoog­waardig hergebruiken, opknappen en recyclen.'

Onderschatte goudmijn

Ondertussen worden de zeldzame grondstoffen steeds schaarser. Circulaire ambachtscentra zijn dan ook in opkomst, juist ook voor ICT-afval. Recyclen blijkt wel erg arbeidsintensief. Volgens De Vos kost het vier maanden om een mobieltje te demonteren tot waar­devolle fracties. 'Dat kan en moet anders, te beginnen met het ontwerp. Op naar een circulair design.'

Internetverslaafd

De Vos besluit zijn verhaal met een boodschap voor alle internetgebruikers: 'Het internet brengt ons veel moois, maar we zijn wel verslaafd geraakt aan apparaten, vooral aan de telefoon. Een onvoorzien effect van die internetverslaving is dat normale menselijke relaties onder druk komen te staan. Daar proberen we aandacht voor te vragen. In de E-waste Race stimuleren we scholieren om verbinding te maken met elkaar en met de mensen in de wijk.'

Door Ingrid Zeegers