Denktank maakt keuzes voor Nederland in 2040

Schrijver en journalist Geert Mak schreef in 1999 ‘De eeuw van mijn vader’, een boek over de geschiedenis van de twintigste eeuw in Nederland. Een eeuw waarin veel gebeurde, maar die eindigde met een ‘bladstille’ periode: “Er is geen kracht en geen tegenkracht, het land dobbert rijk en roerloos op een spiegelgladde zee.” Rustig dobberen op een spiegelgladde zee? De Denktank Nederland 2040, een initiatief van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en De Argumentenfabriek, ziet het anno 2024 anders: er komen allerlei ontwikkelingen op ons af die niet alleen voor turbulentie kunnen zorgen, maar ook om een toekomstvisie vragen.

Denktank

Dries Bartelink van De Argumentenfabriek legt uit dat het project is ontstaan uit een ontmoeting tussen Leonard Geluk, algemeen directeur van de VNG, en Frank Kalshoven, een van de oprichters van De Argumentenfabriek. “Die ontmoeting vond plaats in de zomer van 2022, waarbij bleek dat ze zich allebei zorgen maakten”, zo vertelt hij. “De ene crisis volgde de andere op en Nederland leek daarin te blijven hangen. Hun conclusie was dat Nederland behoefte had aan een wenkend perspectief. Toen is het idee geboren om een denktank op te richten.” Angela de Jong, woordvoerder namens de VNG, vult aan: “Gemeenten hebben er last van als achtereenvolgende kabinetten niet echt langetermijnkeuzes maken, in kokers denken en zaken niet altijd in samenhang bezien. Je hoort op meerdere plekken de roep om een langetermijnkoers.”

Aan het project hebben verschillende onafhankelijke denkers deelgenomen. Bartelink vertelt dat er bewust gezocht is naar diversiteit in expertise en leeftijd. “We zochten niet alleen ‘dinosauriërs’ die hun sporen hadden verdiend, maar ook jonge, frisse gezichten.” Er werden elf teams samengesteld die met verschillende thema’s aan de slag gingen. “We zijn nagegaan wat er al bekend is over de situatie in 2040”, vertelt Bartelink. “Vervolgens is nagedacht over doelen en wat er nodig is om daar te komen. Al doende zijn er overkoepelende doelen benoemd: het streven naar een ‘krachtiger’, ‘groener’ en ‘menselijker’ Nederland.”

Geopolitiek en Europa

Als het om geopolitieke verhoudingen gaat, verwacht de denktank dat de huidige wereldorde de komende zestien jaar ingrijpend zal veranderen. Zo zal China in 2040 veruit de grootste economie van de wereld zijn. India en Afrika zijn dan hard op weg om de Europese Unie economisch voorbij te streven. Het zijn ontwikkelingen die consequenties hebben voor Europa, Nederland en Nederlandse gemeenten. De Jong: “Als de nieuwe wereldorde zich vormt, en de oude wereldorde piept en kraakt, merken Nederlandse gemeenten dat ook. Denk aan migratiestromen die op gang komen na oorlogssituaties. Gemeenten staan voor de opvang aan de lat.” Bartelink vult aan: “Het gewicht van de EU neemt af. Andere werelddelen worden sterker en sterker.” De denktank beschrijft in het rapport ‘Nederland in 2040: Een toekomstbeeld’ een toekomst waarin niet langer uitgegaan kan worden van vrijhandel en een betrouwbare internationale rechtsorde. Ook zullen door bevolkingsgroei, economische ontwikkelingen en klimaatverandering naar verwachting meer mensen naar Europa willen komen.

Japans openbaar vervoer

Binnen Europa zal hecht moeten worden samengewerkt om de geopolitieke ontwikkelingen het hoofd te bieden. De Jong benadrukt het belang van Europese samenwerking. “We moeten als één Europa een vuist maken in een woelige wereld. Veel van de huidige wet- en regelgeving voor gemeenten komt uit Brussel. Denk aan klimaatverandering, afspraken over migratie en digitalisering. Het is voor gemeenten van groot belang dat de Europese samenwerking op alle bestuursniveaus goed verloopt.” Als het aan de denktank ligt, werkt Nederland in EU-verband aan een gezamenlijk beleid voor defensie, duurzaamheid, innovatie, industrie en migratie.

De Europese Unie speelt in op de geopolitieke ontwikkelingen en daar horen verbeterde onderlinge verbindingen bij. De denktank schetst een beeld waarin royaal is ingezet op de aanleg van moderne infrastructuur, waaronder een degelijk energienet en digitale netwerken voor de kennisuitwisseling in wetenschap, zorg en onderwijs. Ook de fysieke infrastructuur is goed ontwikkeld met een Europees netwerk van hogesnelheidslijnen. Volgens de denktank lijken we in 2040 “… wel wat op het Japan van de jaren twintig met ons duurzame, moderne en punctuele openbaar vervoer. In snelle treinen en waterstofbussen zoeven we, vrijwel zonder CO₂-uitstoot, door heel Europa.”

Verder inkleuren

Medio 2023 werd ‘Nederland 2040: Een toekomstbeeld’ als concept naar buiten gebracht. Maar het verhaal is nog niet af. Bartelink: “In 2024 willen we het toekomstbeeld verder inkleuren. Ook willen we ons nog meer verbinden met andere partijen. Elke organisatie die zich geïnspireerd voelt, kan aanhaken en iets bijdragen aan een ‘krachtiger, groener en menselijker Nederland’.”

Door Jaco Berveling